Na cidade faro

Artigo publicado en maio de 2019 na web electoral Jorquera.gal. A versión orixinal pode verse aquí.

Fagamos lume.
Teñamos o valor de darnos o futuro.
Manuel Álvarez Torneiro, Os ángulos da brasa

Acordei na cidade da Coruña aos tres anos e o meu primeiro recordo sonoro é o camiñar pousón dos trens nos camiños de ferro da estación de San Cristovo.

Agora xa, con cincuenta anos estreados, sigo a ser, xunto coa miña familia construída, unha veciña do barrio dos Mallos, o mesmo desde onde de cando en vez baixabamos na infancia á Coruña, a cidade dos recados ocasionais. Porque o barrio o era todo, era a vida útil e necesaria de cada día de convivencia veciña.

Son filla de nai e pai traballadores con horario interminábel, que defenderon a vida no mostrador dun pequeno negocio familiar, vindos á cidade desde o éxodo rural de finais dos 60, á procura de mellor futuro para os seus fillos, pensamento ben común á maioría veciñal desta cidade península, nada entre o salitre do Parrote e o labradío das hortas lindeiras, que a fixeron medrar nas mans que a traballaron.

Filla de barrio obreiro, coñecín a vizosidade dos días das cigarreiras e dos traballadores do muro. E transitei rúas que, daquela inconscientemente, me iniciaban nun sutil percorrido polo libro sabio da cidade da educación, das artes e das letras que, co tempo, se convertiría en eixo de rotación persoal: a lectura, o estudo, a docencia de lingua e literatura galega, a cultura e a escrita.

Son a primeira muller da miña estirpe familiar con titulación universitaria, desde o 1992 en que me licenciei na Facultade de Filoloxía da UDC, facendo parte da primeira promoción de Filoloxía Hispánica (Subsección Galego-Portugués). Con certeza, o tempo de aprendizaxe definitiva persoal para apertar no pensamento e no corazón o horizonte nacionalista como forma de ser e estar ante o mundo até a militancia no comezo dos anos 2000.

Desde a rúa Puerto Rico até a rúa Noia, desde Víctor López Seoane até a Avenida de Arteixo, fun percorrendo camiños aprendidos en memoria fotográfica de sombras por Francisco Tettamancy ou Sofía Casanova; de nena acudía á mercería da rúa Ramón Cabanillas, mercaba zapatillas en Eugenio Carré, saudaba diariamente o busto de Luís Seoane de camiño ao instituto de Monelos, esa cerna formadora onde o galego se manifestou en min por primeira vez como lingua de e para a aprendizaxe global e onde a formación literaria nesta lingua me aprendeu a ler entre liñas e no encabalgamento do verso, ademais de interpretar silencios e palabras roubadas doutrora.

Sen saber, lía nos pasos do barrio a historia galega que latexaba no pulso da cidade, moito antes de chegar a razoala na teoría dos libros de texto escolares que aínda non viran a luz. Todos aqueles nomes semellan hoxe, desde a distancia, semente vizosa para o tempo persoal que estaba por chegar.

Ao igual que o fío dun libro vai nacendo devagar para ser escrito, esta cidade con memoria axudoume, desde as súas propias contradicións, a tecer o amor vital pola cultura, pola literatura e pola lingua de noso, ás veces en ausencia, outras, en presenza, mais sempre reflectida na cidade que naceu á luz.

A biblioteca da casa, á falta da exemplar rede de bibliotecas municipais que había vir, foise facendo modestamente a partir das primeiras lecturas escolares e mais da suma de fascículos que puntualmente me mandaba miña nai recoller no quiosco Barrasa e que acabaron por conformar todos os volumes da Gran Enciclopedia Gallega. Cantos segredos ocultos de nós alí desvelados!

No entanto, teño ben gravada en min a impresión orgánica ao tocar na casa un libro aparentemente vello intitulado Memorias dun neno labrego, de Xosé Neira Vilas. Véxome aínda sentada esa noite, na cama do meu cuarto, empezando a ler curiosa naquelas páxinas que, por primeira vez, me descubrían que o galego que até entón eu só coñecía como lingua oral, mais aínda alleo a min no uso individual, e polo tanto ágrafa, tamén podía traspasar a capa dun libro como unha lingua importante.

O noso idioma propio, o galego, foi vindo a min como a chave precisa para recompor interrogantes sen resposta, nunha madurez que ben por carácter ben por circunstancias vitais chegou moi cedo. Un día preguntara na casa por que todos falaban en galego entre si agás comigo e meus irmáns e a resposta non chegou máis aló dun encollemento de ombros. Decidín entón que as respostas están sempre en cada unha de nós e debemos activalas desde o exercicio da natural normalidade, reparando a transmisión xeracional quebrada e asegurando os vínculos afectivos na nosa lingua coa que nos sucede.

Esta cidade recoñécese herdeira coa tradición popular e culta, e nela recoñecémonos, a través do seu rueiro, nunha identidade cultural maior que nace da súa esencia propiamente galega como célula de universalidade.

Os anos fóronmo aprendendo nesas placas azuis que nos ubican nun espazo-tempo da cidade, desde a centralidade de María Pita, para o encontro do presente coa historia: da Praza da Fariña ao Campo da Leña, pasando pola rúa Curros Enríquez, Manuel Murguía, Padre Feijoo, Galo Salinas, Castelao, Álvaro Cunqueiro, Lois Peña Novo, Castro Chané, Marcial del Adalid, Ánxel Casal, Teresa Herrera, Maruja Mallo, Juana Capdevielle, María Josefa Wonenburger, Lois Pereiro, María Casares, Manuel María, Elvira Bao, Luz Pozo Garza…

Rosalía de Castro e Luz Pozo Garza, veciñas desta cidade tamén en tempos históricos ben diferentes, mais con raíz na palabra da terra, para faceren reparar que o nome das mulleres segue a ser materia pendente na identificación dos nosos lugares urbanos, ocultas na sonoridade pública coma o curso do río Monelos. Sabemos que está, por onde transitan os seus pasos líquidos a través do veo da invisibilidade.

Cidade nomeada en palabra de muller que identifica en primeira persoa a profesión que en maior estima pública debemos ter, a docencia, e as principais casas do saber e da educación no respecto e na igualdade, os nosos centros educativos: María Barbeito, Rosalía de Castro, Emilia Pardo Bazán e Concepción Arenal.

Lemos así os pasos da Coruña, a Cidade Alta, emblema de memorias, como un libro aberto de páxinas arroladas pola música, o canto e a danza tradicional, popular, clásica e contemporánea.

Marineda, en palabras de Emilia Pardo Bazán ou Cristamar, cidade de cristal e mar, no relato da escritora e veciña Chelo Suárez.

Ilha ventureira e nua, NAU ENFEITIÇADA, en definición poética de José Mª Monterroso Devesa; Cidade-Barco en metáfora escollida por Wenceslao Fernández Flórez.

Cidade tatuada na pétrea pel do mar nos versos retrato de Luísa Villalta, onde os ventos respiran e abaten forte para protexer o legado histórico e literario da nación toda nese auténtico museo de memoria viva que é o Cemiterio de Santo Amaro, en conversa diaria co mar coruñés que tamén leva nome de muller, o mar de María Antonia.

A Cova Céltica, a Biblioteca Gallega, a editorial Nós, as Irmandades da Fala, as bibliotecarias e mestras represaliadas compoñen a partitura desta cidade que demostrou que os libros arden mal, como corresponde a quen sempre tirou de si panos cegadores para mirar lonxe e sen complexos até facer chegar as cores ensoñadas por Lugrís desde as raíces galegas da plástica universal de Luís Seoane.

Cada espazo desta cidade convértese nun Km. 0 para o inicio dun paseo ilustrado pola intrahistoria da urbe que medrou liberal, republicana, rebelde, feminista, galeguista e nacionalista, da man dos moitos creadores e creadoras herdeiras que viven perto de nós, compartillando barrio e vida nesta cidade que vibra na tensión creativa.

Cada ágora da cidade convócanos na ilusión da gratitude colectiva do máis alto valor literario, recoñecido nos Premios Nacionais de Literatura nos diferentes xéneros – Manuel Álvarez Torneiro, Manuel Rivas, Xabier P. DoCampo e Manuel Lourenzo– e mais na lectura do premiado como Mellor Poema do Mundo de Emma Pedreira.

Unha cidade Faro para ollar con lentes lilas e progresivas, desde os seus múltiples espazos culturais, á luz do noso facho principal, aliado resistente para anular as tebras da ignorancia, desde a arquitectura da palabra comprometida, onde cada páxina se converte en porta que abre unha nova porta cara á liberdade.

Celebro a educación pública e a cultura galegas como eixos vertebradores da cohesión social, como alimento principal, como alento e como sosego, como pregunta e como resposta, como mazá aberta en provocación, como sinfonía con varios movementos, desde o noso epicentro radial, como símbolo maior de resistencia activa, fronte a todo Tempo fósil, como semente de futuro.

Brindo pola memoria literaria e cultural desta nosa cidade das palabras e memoria dos días, de onte a hoxe, sabéndonos viaxeiras de moitas páxinas pendentes de escribir e legar, polo que a nosa actuación non será allea nin indiferente, senón comprometida, pois debémosllo ao futuro da nosa casa e fogar común: Cabeza, Garda, Chave, Forza e Antemural do reino renacido.

«Anda o Viaxeiro para volver, pois son os camiños sempre regresos. Nas pasadas que nos achegan á orixe, ollar atrás semella avanzar. Mais sabe o Viaxeiro que só se avanza se miramos con coraxe cara a dentro para encontrarmos os vieiros que nos levan polos montes e chairas de nós mesmos.»

Xabier P. Docampo, O libro das viaxes imaxinarias