Outro plan

Artigo publicado en Nós Diario o 28 de maio de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

A valoración do Plan de reactivación dos sectores cultural e turístico fronte aos efectos derivados da COVID-19, presentado pola Consellaría de Cultura e Turismo, provocou unha forte reacción crítica no sector cultural.

Un rico, plural e dinámico sector que, tal e como recolle este plan, representa o 2,5 no PIB, con 34.000 empregadas, un 5,4% de crecemento nos últimos anos e no que Galiza é a quinta comunidade autónoma con maior nivel de emprego.

Fronte á enumeración de cifras millonarias que recolle a literatura do plan -10,2 millóns de euros en cultura, 11 millóns en turismo e 5,6 no Xacobeo 2021- para a literatura galega o impacto do presumíbel investimento é ben cativo, pois o coidado do libro é exiguo e nada representativo do peso específico que ocupa na cultura galega.

Malia algunhas medidas inconcretas para o sector do libro, dirixidas a editoras, librarías, feiras do libro, traducións e bibliotecas públicas, observamos que a grande ausente na cadea vital do libro é precisamente quen a inicia: a autoría.

Demandámoslle ao buscador que nos indique cando, en 74 páxinas, se mencionan no plan as palabras escritora/escritor e respóndenos que apenas nunha ocasión, na páxina 44, para se referir ao apoio á dramaturxia contemporánea galega a través do “Impulso dos premios de dramaturxia, fundamentais para o mantemento do emprego de escritores e dramaturgos”.

Verificamos a ausencia explícita de propostas para autoras e autores, o primeiro paso imprescindíbel para o nacemento do libro, en soporte impreso ou dixital, deixar de ser materia branca.

Procuramos respostas incomprensíbeis nas declaración do Conselleiro de (menos) Cultura e (máis) Turismo: “A cultura é a alma do país e o turismo a súa face”.

A pandemia do coronavirus obriga a nos tapar as faces e o goberno galego invisibiliza de vez a face literaria da alma do noso país expresada a través do noso idioma.

Advertisement

Maria Solinha

Artigo publicado en Nós Diario o 21 de maio de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Ai, que soliña quedache,/María Soliña.

Con este célebre retrouso poético de Celso Emilio Ferreiro nas voces de Los tamara, Amancio Prada, Benedicto, Luar na Lubre ou María do Ceo, comezo o visionado da que vai ser en breve a nova estrea cinematográfica do director Ignacio Vilar, Maria Solinha.

Envólvome na sucesión de tempos, espazos, personaxes en sombra, na descuberta de protagonistas vivas e axiña a sucesión de créditos asoma inoportuno para colocar o punto e final.

Pregúntome cal é a impresión que permanece en min, como cando remato unha lectura que me posuíu, que se fixo dona do meu ser apropiándose do meu tempo e do meu pensar.

E xorde a palabra que o explica, que sintetiza os minutos que non permiten fuxir da pantalla para non perder sensorialmente o arrecedendo a argazo, o alento purificador do lume ou a vizosidade da natura raíña e señora.

Tensión. Eis a palabra que me sostivo inquieta.

Tensión entre tempos históricos que se abrazan coa memoria como cordón umbilical sen apenas se rozaren entre a contemporaneidade e o século XVII. Tensión entre a perspectiva pagá e relixiosa para entender o poder e gobernar a creación. Tensión entre as protagonistas, dúas mozas que transitan os camiños das descubertas nun xogo de confusión entre os planos da representación dramática, da escenificación actoral, e a propia evolución íntima e persoal que se ispe cara ao autocoñecemento. Tensión entre as variedades diacrónicas e dialectais do idioma galego como instrumento de verosimilitude. Tensión nos xogos de silencios e na comunicación das miradas que sosteñen os fotogramas como elos do desexo. Tensión entre as idades da muller ao longo da historia, corpos ciclicamente atacados, errantes en perigo asexante e medo insuperábel.

Tensión nunha sucesión de planos que non contan, só evocan para que os ollos que reciben reconstrúan os fíos que van asomando. Porque somos nós, as espectadoras, quen debe darlle a forma definitiva ao filme. Libre. Como a vida das mulleres.

A palabra xusta

Artigo publicado en Nós Diario o 14 de maio de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Gosto moito da palabra escola. Moito máis que da verba colexio. O seu sotaque resúltame un algo impostado.

A fraseoloxía medra na raíz da escola: crear escola, facer escola, correr a escola. A voz dos meus ascendentes ecoa nas preguntas: Onde puxeches a escola? Onde é que dis escola?

A literatura lévame ao protagonismo do escolante nas Cousas da vida de Castelao cando aquel pequeno resistente lle di a súa nai: “Non quero ir porque o escolante pégame e a escola cheira que fede”. Ou a aquel escolante andaluz que lle pregunta ao meniño galego: “Cuanto año tiene?” e este responde: “Non temos año ningún; temos unha ovella”.

A Ilustración galega represéntaseme na concepción da escola do Padre Sarmiento aberta ao medio, integrada na individualizada progresión do coñecemento do alumnado, no respecto pola lingua propia como lingua vehicular de acceso ao saber.

E o confinamento achégame o visionado do documental “A palabra xusta”, aberto ao público xenerosamente neste tempo difícil, ao tempo que tensamente cuestionador da cadea de aprendizaxe normalizada.

A biografía da súa protagonista, a pedagoga viguesa Antía Cal, transpórtanos á incorporación da escola galega nos principios pedagóxicos europeos a contrafío dun tempo de silencio negador.

Un modelo en que “a escola é fábrica de demócratas”, baseado nunha aprendizaxe continua da man do valor do apoio no grupo, en convivio directo co medio, desde as bases da igualdade de xénero e a introdución do galego no ensino, auténticos “pecados capitais” en palabras da propia Antía. Unha escola, Rosalía de Castro, con aulas nomeadas con fortes referentes educativos como Padre Sarmiento, Concepción Arenal, Castelao, Alexandre Bóveda, Camões, Labregos, Mariñeiros…

Gosto moito da escola, porque a importancia da escola é ser quen de aprender sempre a palabra xusta.

Loito da verdade

Artigo publicado en Nós Diario o 7 de maio de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Houbo un tempo de crise en que nos engaiolaron coa posverdade como sinónimo dunha nova mentira.

Hai agora un tempo de crise maior en que nos hipnotizan coa nova normalidade. Está por ver o sinónimo que o dicionario da realidade lle concede.

Este distancia do que verdadeiramente precisamos, as persoas, a socialización coa nosa xente, as apertas e os bicos, está a esclarecer fendas dunha vida sentenciada polas políticas neoliberais do Partido Popular.

A pandemia sanitaria e a desolación colectiva provocada polo coronavirus é o espello que delata un sistema que nega os dereitos das persoas, da clase traballadora, das vulnerábeis, do medio natural, da capacidade de decisión dos pobos, da cultura da participación, da vontade dialogante e da sostibilidade fronte ao criterio produtivo e economicista.

E as nosas incertezas medran cara á nova normalidade, para uns descoñecida e para outros réplica da que nos troxuxo até aquí.

O presidente Feijóo chama pola urxencia desa nova normalidade fóra do estado de alarma. Mais preguntámonos cal é a súa e para que.

Porque foi falar da necesidade de pór data ás eleccións e escurecer a transparencia da información oficial do impacto en doentes e mortes por coronavirus.

Mentres tanto, escoitamos a atención primaria demandar medios para avanzar no desconfinamento e prepararse para calquera novo andazo. Lemos que o Sergas gastará este ano máis de 700.000 euros en capeláns na sanidade pública ao tempo que rescinde contratos de persoal sanitario. Ou impón o loito aos presentadores da TVG cando antes lles prohibiu vestir de negro como símbolo dos máis de 100 venres negros que levan reclamando veracidade informativa.

As présas nunca foron boas compañeiras. E a urxencia de Feijóo non parece responder aos criterios de profesionais sanitarios e científicos e, polo tanto, ao beneficio colectivo.

Non quero pensar que se trate dun novo loito da verdade.

Incertezas

Artigo publicado en Nós Diario o 30 de abril de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Entre as certezas desconfinadas, mesmo antes de tempo, están as melenas e barbas necesitadas de cortar as puntas, as canas libérrimas ao ar, as aprendizaxes culinarias a levedecer, as analíticas imperfectas, certa atrofia muscular e todo un catálogo persoal e intransferíbel de estrañamentos.

Mais o estrañamento tamén nos leva a incertezas cando prememos a frecuencia de onda longa ou poñemos os lentes progresivos en materia de política e xestión cultural.

Era preciso un goberno español de esquerdas e progresista (ás veces non semellan principios indisociábeis) que verificase na corte a ausencia dun plan de axuda económica e fiscal para a Cultura.

Con todo, a cultura galega sabe que as competencias nesta materia (aínda) están transferidas á Xunta de Galiza e dela deben emanar as propostas que acrediten na protección dun sector que representa o 2% do PIB da economía galega, así como unha importante relación de postos de traballo, moitas veces invisíbeis.

Para que un coche chegue útil ás nosas mans son precisas outras invisíbeis, mais tamén o son para que chegue a nós un libro, unha peza de teatro, un disco, un espectáculo de danza, un filme, un videoxogo. No entanto, a industria da automoción é indiscutíbel ante calquera plan protector, mentres que a cultura debe agardar para quen a entende como simple ocio gratuíto.

Hai máis dun mes que a Xunta recibiu un documento, asinado por unha ampla representación cultural, con propostas concretas para afrontar, desde o servizo público, a delicada crise á que a nosa cultura fica exposta como consecuencia do coronavirus.

O silencio é até o de agora a única resposta como testemuña do corolario perfecto dun goberno que, na última década, manifestou unha absoluta indiferenza, falta de empatía e capacidade de escoita e diálogo propositivo para cos axentes culturais galegos.

E xa o di o refraneiro galego: o mal crece con calar.