Vídeo da presentación de O morto asasinado e outros contos, de María do Carme Kruckenberg, na Coruña

O ensino galego (a)proba

Artigo publicado no semanario en papel Sermos Galiza o 23 de agosto de 2018.

Semella proba doada, exenta de capacidades prestidixitadoras, acertar con boa parte do subministro informativo estival das cabeceiras xornalísticas galegas.

Relatorio de festivais musicais; honras culinarias de todo o comestíbel; repertorio meteorolóxico por ceo, mar e terra; turistificación xacobea; lume(iradas) depredadoras; aumento da precariedade laboral disfrazada nun aumento de contratos extenuantes e, como non, as dificultades de acceso ao espazo formativo universitario a través das notas de corte posteriores ás probas ABAU (Avaliación de Bacharelato para o Acceso á Universidade), aínda popularizadas como “Selectividade”.

Interna e externamente, adoitan ser estas probas académicas, alleas aos centros educativos, o medidor da calidade do alumnado e dos seus centros de formación.

A partir de aí é inevitábel cubrir esa necesidade informativa a base dun relato que combina literatura narrativa e coloristas táboas comparativas segundo cifras cuantitativas, obviando as cualitativas, como é o lugar de procedencia do alumnado e os seus condicionantes, o nivel socioeconómico medio das familias de cada centro, as posíbeis necesidades educativas especiais que houbo que atender no proceso formativo, as periódicas reducións nalgúns institutos a nivel infraestrutural e no seu cadro de persoal ao longo dos últimos cursos, as diferentes ratios por aula, a desigual presenza de alumnado inmigrante, o número de alumnado presentado ás probas, etc.

O ensino galego a proba cada mes de xullo… aproba?

Apenas unha variábel dá xogo neste proceso avaliador externo: como son os resultados do alumnado galego na fin do bacharelato e nas probas ABAU en función de se escolarizar nun centro público ou concertado/privado?

O catavento avaliador debe xirar e dirixir a súa frecha delatora no baile combinatorio dos datos para indicar cal é a dirección de cada opción. E no substrato, a reiterada interrogante: cal ofrece mellores resultados para alén das procesos formativos e avaliadores internos? Que centros configuran o podio da excelencia académica galega?

Este verán non trouxo novas raiolas que ocultasen os datos ben coñecidos dentro e fóra do sistema académico galego. Entendemos que tampouco para as familias verdadeiramente preocupadas polos procesos académicos strictu senso.

Máis un ano, os institutos de secundaria de titularidade pública sobresaen nos parámetros de maior rendemento académico. Unha dinámica que se vén reiterando con pequenas variábeis, algo agardado tendo en conta as diferenzas que de seu se producen en cada nova convocatoria de alumnado.

Mesmo nas contornas periurbanas ou rurais, naquelas localidades en que coinciden centros públicos e concertados son os primeiros os que conseguen uns mellores resultados.

Tamén é o alumnado de centros públicos quen mantén ou aproxima máis a nota de bacharelato ás probas ABAU.

Cómpre preguntarse polas razóns que, como as meigas, habelas hainas!

Algunhas remiten para a formación do equipo docente –incluíndo o profesorado de educación infantil e primaria; outras, para a coordinación do traballo en equipo, a estabilidade dos cadros de persoal que permiten construír sólidos proxectos educativos, a comunicación e orientación entre o centro, o alumnado e as familias…

Cómpre, no entanto, focar a mirada ao desatendemento progresivo da Consellaría de Educación, baixo pretexto de necesarios axustes, cara á estabilidade e boa dotación dos centros educativos públicos.

Unha deterioración gravemente prexudicial nos últimos cursos que semella non ter chegado á súa fin.

Apenas dous datos recentes subministrados polo sindicato maioritario docente, CIG-ENSINO: por una banda, a Consellaría incrementa en 360.000€ os concertos co ensino privado mediante axudas á atención educativa; pola outra, neste vindeiro curso un 28% do profesorado provisional de secundaria e un 13% de mestres impartirán materias das que non son especialistas.

Non causan desasosego estas cifras por novidosas, senón por reincidentes. Sen dúbida, unha nova proba para o ensino público. Mais, con certeza, a implicación da comunidade educativa, comprometida coa excelencia formativa da mocidade galega, conseguirá que o vindeiro xullo, o ensino galego volva superar a proba.

Advertisement

Memorias de Memoria para Xoana, de Marica Campo

Artigo publicado na Plataforma de Crítica Literaria A Sega o 12 de agosto de 2018. O orixinal pode lerse aquí.

Algunhas lecturas fican impregnadas en nós para sempre. Convértense en vasos capilares que non deixan de axudar a latexar na nosa memoria bibliográfica aqueles relatos que nos fixeron sentir e emocionar na entreliña.

En 2002, grávida da miña segunda filla, cheguei á lectura de Memoria para Xoana de Marica Campo, una autora ben coñecida para min, como narradora e poeta sobresaliente, co antecedente de ter sido merecedora esta primeira novela co Premio de Narrativa do Concello de Vilalba.

E como de memoria se trata, porque sermos memoria viva fai parte do noso tránsito vital acompañado, aínda son quen de me lembrar a iniciar esta lectura en tempo de repouso xestacional vespertino.

Contan, Xoana, Xoana que aínda non chegaches, visguenta carne a navegar nas augas amnióticas do meu ventre, que a miña tataravoa Pepa, Pepa a Toupa, quedou preñe en Monterroso, na feira de novembro. Nunca soubo quen lle puxera entre as pernas a semente que deveu en Rosa, Pérez coma ela, e sen segundo, como era habitual nos fillos a que ningún pai se chamaba.

Non foi preciso continuar, máis ben foi imprescindíbel determe porque a memoria de meu, das miñas, das nosas, chamou polo acordo dos elos da cadea propia. Retratarse nelas, no seu branco e negro, para que a fotografía a cores non ficase deformada.

Cada xeración ten as súas propias probas, mais ás veces súmanse en herdo colectivo e cómpre deitalas lonxe de vez. Apropiármonos delas para as superarmos como unha vitoria plural.

Pepa Pérez, a Toupa, cega, analfabeta, cantante de coplas nas feiras con voz limpa e harmoniosa, acompañando un moinante trampulleiro, enxendrou forzada e pariu Rosa, filla natural, non de matrimonio, aínda que non sei a que vén iso de ser “filla natural”, se artificial non o somos ninguén e todos nacemos dun mesmo acto.

Lembra, Xoana, miña nena que estás por chegar, que vés de Rosa, Rosa Pérez sen segundo, a filla da cega, a rapaza fráxil con quen a vida non foi moi mirada nin tampouco o señor de Mezur.

Cada xeración procura avanzar, estirar os elos até os deformar e Rosa foi servir á Casa Grande, onde o señor de Mezur, que tiña máis de vinte fillos bravos, tentado polos praceres da carne nova, entendeuse amo para ampliar a listaxe no corpo de Rosa coa semente que daría en Carolina, primeiro, e en Xenxo despois.

Rosa Pérez, de novo sen segundo apelido, porque o seu espazo foi substituído pola fortaleza dun primeiro lugar feminino, pariu unha Carolina rexa, da estirpe do traballo no rostro curtido e nas mans escravas.

Lembra, Xoana, miña nena que vés en camino, que tiveches una bisavoa chamada Carolina, que ficou viúva aos vinte e poucos anos, e que pasou toda a vida sorrindo para fóra, por máis que por dentro lle bagoase o corazón. Non esquezas que traballou arreo, quizais para vencer e vingarse da súa maior inimiga, a pobreza, que a afastara de quen ela máis quería.

A morte inesperada do home de Carolina, logo de emigrar á procura de traballo a Asturias, deixou no berce a Carme, nai da protagonista que relata en primeira persoa o memorial xenealóxico á filla que avolve no seu ventre.

Carme foi á escola, o triunfo do saber para as mulleres da casa, ao internado lonxe da casa, como orfa pobre, onde soubo das inxustizas sociais dunha institución formativa e relixiosa que non acollía para a vida a todas por igual.

Non esquezas, Xoana, Xoana que cada día es máis tanxible e estás máis cerca, que levas no sangue a rebeldía da túa avoa Carme, a que foi alumna gratuíta nun frío colexio de Zaragoza. Seguro é que alí, desposuída dos seus e da fala propia, foi, pouco a pouco, elaborando a idea de cambiar o mundo. Porque esa é carme, a muller que sempre anda na teima de cambiar o mundo.

Con todo, a memoria das veas cosanguíneas chega a nós, o presente, e é tempo de a narradora, musicóloga culta e muller de mundo, que dialoga man a man co pasado e o futuro, se descubrir ante a filla que está para chegar, na soidade procurada dunha consciente nai solteira, protagonista dunha fermosísima cadea de vida da que eu tamén era un elo, un elo en que engarzabas ti e non había romper.

É tempo de nos descubrirmos nas fillas que nos suceden. Espellamos as nosas precedentes enchéndonos da súa memoria ao tempo que construímos un reflexo para as nosas fillas.

Herdamos para deixar sempre en herdanza a mellora.

E pechada a lectura, agora de novo, naceu, coma daquela, estoutro diálogo co vento:

Heiche contar, filla, que procedes das mans da terra das túas tataravoas Daniela e Carmela, das túas bisavoas Mercedes e Preciosa, das túas avoas Carmen e Jesusa e de túa nai, que aínda procura no espello do tempo a exacta reprodución que a escriba.

Escribir a noite

Artigo publicado o 15 de agosto de 2018 na versión dixital de Sermos Galiza. O orixinal pode verse aquí.

Pensei que aquelas feridas estaban aínda, en gran parte da sociedade arxentina, sen cauterizar, como tamén ocorría coas nosas da guerra civil, e en como a historia do século XX se repetía cando as cabezas visibles de réximes totalitarios facían por apropiarse dos valores que, en teoría, representa o deporte. Metinme no taxi que requiriran para desprazarme ao primeiro acto oficial que xustificaba a miña presenza naquel país e, ao tempo, foi medrando en min un desasosego ao constatar como no lugar de onde eu son este proceso de desmemoria, pouco máis de trinta anos despois da morte de Franco, era moito maior.

Este parágrafo das primeiras páxinas da recentemente editada novela de Ramón Nicolás, Lapis na noite, introduce unha peza narrativa de necesario (re)coñecemento, de (auto)procura en paralelo das palabras precisas para, ben enfiadas nun discurso elegante e fluído, teceren as costuras persoais, familiares e sociais que, dun xeito ou doutro, a todas nos afectan. Porque nunca o marco vivencial privado deixou nin deixará de ser público. Nin tampouco a suma das afectacións individuais deixará de multiplicar as consecuencias colectivas.

A procura das palabras, diciamos, que curen dos nunca explicados silencios, eses ocos no pasado e no presente que non permiten que a cadea interxeracional avance en liberdade, desde a sólida e firme base do coñecemento.

As palabras e os seus ecos convértense aquí neses fíos de puntada segura que fixan, cos febles imperdíbeis dos silencios protagonistas e das ausencias presentidas, as intermitencias dun pasado (demasiado continuo noutros tempos e lugares) que é imposíbel de superar nin esquecer.

As oracións son en Lapis na noite reparadores puntos de sutura, liñas discontinuas que converten o camiño da historia en firmes liñas continuas, pasos convincentes en que facer pé, mesmo nunha realidade da que non quixeramos saber e proe confrontar. Mais precisamos saber e coñecer para sabermos quen somos, como somos e por que somos así.

Cada cláusula desta ficción narrativa en branco e negro achega unha nova cor para pintar as frías evasivas, as respostas inacabadas, imprecisas e as distancias físicas.

Un volume profundo, para reflexionar, para reencontrar algún deses capítulos do cordon umbilical que alimentou o via crucis entre Arxentina e Galiza, territorios acoutados que o tempo da historia retroalimentou desde os exilios compartidos. E un nexo común: a noite do 16 de setembro de 1976 en que dez estudantes de secundaria foron secuestrados na cidade da Plata e da que apenas tres foron quen de sobreviviren ás torturas da ditadura de Videla.

O lapis reescribe agora, da man de Ramón Nicolás, en grafito indelébel a coñecida como Noite dos lapis, a noite dos días que foron, alén e aquén mar, espellando dúas realidades que, malia distancias xeográficas, non deixou a crueldade de senllas ditaduras de as aproximaren.

Nunca abondo se fala en liberdade das consecuencias dunréxime represivo, das marcas que mancan mesmo sen seren vistas, nin en Arxentina, nin moitísimo menos (ben o estamos a ver) en España. As sombras prolónganse, maispercibímolas porque sempre as delatan as luces aínda sendo lúgubres.

Con todo, as luces reparadoras non acaban de prender para espallar verdade e liberdade, mais tamén o relato dramático da mentira, ocultación, delación, desaparición e sumidoiros do inframundo. E precisamos a literatura ao rescate.

Non atopamos aquí un axuste de contas lector, senón unha crónica persecutora e represiva duns ideais de xustiza social, de salvación persoal e fracaso, de perda e recuperación. Unha crónica fértil en matices que nos somerxe na verosemellanza simultánea da realidade arxentina e galego-española.

As paixóns futbolísticas opiáceas, as lecturas de osíxeno imprescindíbel, as músicas esperanzadoras… o detalle semella acontecer no presente, ante os nosos ollos aínda incrédulos perante tanta ignonimia humana, tan lonxe e ás veces tan perto de se poder repetir impunemente.

Cada muller protagonista desta documentada novela representa interxeracionalmente esa corrente alterna entre os sucesos acontecidos noutrora, os silencios consecuentes e a máis consecuente aínda necesidade de saber nesta viaxe camiño da verdade.

Cómpre mirarmos polo retrovisor que representa o trazo deste Lapis na noite para lembrarmos que aquí e aló fican nomes e corpos pendentes de recuperar e de fixar con maiúsculas o verdadeiro título dun capítulo ben recente da nosa historia.

Porque a resistencia á desmemoria persiste, nun combate atemporal, en aladas sementes novas de cada acio vizoso, azulado ou violáceo, do xacarandá, símbolo da esperanza, da beleza e do amor.

Unha historia única

Artigo publicado no Sermos Galiza en papel o 26 de xullo de 2018.

Medio cento de anos, moito máis de media vida despois, é tempo persoal de revis(it)ar o longo relato dos días para o puntuar con vírgulas, reticencias, dous puntos, puntos e seguido e puntos e á parte.

Tamén son horas de anotar lustros de pensamentos e actuacións entre parénteses, aspas, trazos, admiracións e sempre interrogacións.

Andamos o camiño biográfico entre turbias lendas vellas que non queren nin lembrar e brillantes activistas da vida cotiá. Mais sabemos que, como unha illa no medio do mar, cómpre repensármonos para fixar unha aprendizaxe moito máis completa de quen somos, como antídoto fronte á desmemoria.

Entre palabras e silencios. Entre fendas e físgoas. Entre conviccións e dúbidas. Entre brancos e negros. Entre derrotas e confortos. Entre perdas e (re)encontros. Entre desafíos e desafectos. Entre risos e choros. Entre centro e marxes. Entre incertezas e superacións. Entre decepcións e emocións. Entre saudades e esperanzas. Entre renuncias e acordos. Entre utopías e compromisos…

A vida en tránsito. Mentres, o pulso continúa a someter o punto e final da esfera.

Mais este aniversario biográfico persoal cadra este ano cunha outra data referente colectiva para quen estimamos Galiza con ollada nacional: os 50 anos da celebración do Día da Patria Galega este pasado 25 de xullo. Feliz fortuna azarosa coincidente para quen somos de xullo do 68!

O Día da Patria Galega semella ser esoutra data de fin de ano, emocional cando menos, de peche de ciclo para nos renovarmos en pasos novos que continúen a asentar o camiño da historia (incompleta) que herdamos.

O camiño é tránsito consciente desde o coñecemento do pasado, sabedoría do presente, planificación de futuro, mais tamén é unha nostalxia, en definición poética de Manuel María nos seus Camiños de luz e sombra.

Os nosos camiños sempre abriron fronteiras, derrubaron valados e cancelas, promoveron o encontro intercultural retroalimentador, mais tamén expulsaron e aínda expulsan emigrantes e exiliadas en baleiro colectivo oficialmente programado.

E así sempre retorna en presente continuo a eterna ladaíña rosaliana: Este vaise i aquel vaise, todos, todos se van…

Todos os camiños son de ida e volta, son tránsitos para facermos pé contra as areas movedizas da amnesia. Por iso os nosos pasos e ecos conxuntos recuperaron nas vésperas de celebración colectiva do Día da Patria Galega o discurso Alba de Groria, lido por Castelao o 25 de xullo de 1948 no exilio bonaerense, no festival do Centro Galego realizado no Teatro Argentino.

Unha Alba de Groria que tamén é o abrente do noso camiño en común.

Este libro maior dos camiños da nación de todos os tempos diríxenos, cada ano, ao Pico Sacro, espazo epicéntrico, altar da terra-nai, círculo de seixo, que convoca a xénese de moitos dos elementos do noso imaxinario ancestral, mitolóxico, para daren conta da nosa pegada nos tempos e contratempos da historia que fica perenne a través da nosa conciencia retrovisora colectiva, tamén cerna da xénese xacobea e da ocupación da nosa tradicional identidade pagá pola cristiá.

Percorremos un camiño colectivo atemporal, unha metonimia dos nosos persoais camiños vitais cara á irmandade do Día da Patria Galega, a construírmos da man a cultura galega como unha voz propia no mundo, galaica historia interminábel, irrepetíbel, que percorre os versos de Luz Pozo Garza no seu Códice Calixtino:

Os vieiros que me levan
persisten na acordanza dunha historia
única.

Puntual e simbolicamente no Pico Sacro, nas rúas compostelás e na Quintana, así como no (con)vivir diario, as nosas voces en coro, como lances xubilosos, serán os ollos da noite para acordar a alborada de gloria precisa para a nación, porque, con Castelao, acreditamos en que

“Afortunadamente, Galiza conta, para a súa eternidade, con algo máis que unha Hestoria fanada, conta c-unha Tradición de valor imponderábel, que eso é o que importa para gañar o futuro”.

E aquí continuamos, Castelao, traballando de palabra e obra, nunca de omisión, para gañar o futuro.

Que o noso camiño siga a ser ben longo!

A Coruña: contacontos de Xandra, a landra que quería voar, o 3 de agosto ás 18:00 h.