Para setembro

Artigo publicado en Nós Diario o 4 de xuño de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Voltei ao instituto por primeira vez desde o comezo do confinamento. Recoñezo que non había pés que me levasen. Sabía que non ía estar todo igual, porque xa nada pode ser igual despois de case tres meses de abrupto distanciamento educativo ademais de social.

Os corredores longos e fríos semellaban termar dun cadaleito de sombras en silencio, ocultando a cadencia de voces adolescentes embarulladas ao ritmo dun timbre marcial.

As aulas como arterias gardaban ermas as rexoubas das materias como interrogantes en espera.

Un corpo sen alma. Un continente sen contido. Unha construción oca e presa de toda comunicación.

O proxecto “Donas de si” apenas se sostiña en pé na entrada que recibe a comunidade educativa entre aséptico aroma desinfectante.

Avolveume a lembranza queda no piso daquelas alumnas curiosas que me pediran unha entrevista interesadas polo meu traballo e visión do mundo como muller.

Revivín aquel encontro apurado nos vinte escasos minutos dun recreo como unha confesión e reafirmeime na necesidade irrenunciábel de rehab(li)itar a escola de palabras, encontros e afectos.

Precisamente agora no momento en que máis desasistida estivo para familias, alumnado, profesorado, equipos directivos, departamentos de orientación, titoras…

Marcha o curso do desacougo, da incerteza, da improvisación, da caótica resolución profesional, do desamparo político oficial, mais sobre todo da descuberta da auténtica radiografía social, aquela que nunca rexistramos cando cruzamos a porta do instituto, a mesma que cada alba abre de par en par e en igualdade para todas.

Deberiamos estar a pensar e falar do vindeiro curso, mais isto non merece tempo nin titulares. O importante son os turistas deslocados irresponsabelmente a faceren caixa que o verán son dous días e a educación aínda pode agardar pola convocatoria extraordinaria de setembro!

Advertisement

Estou vivindo no ceo

Artigo publicado en Nós Diario o 26 de marzo de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Teño unha casiña branca / na mariña entre loureiros, / teño amores, teño barcas / e estou vivindo no ceo.

O cantar popular acompáñanos esta segunda semana de confinamento para írmonos afacendo á nosa propia estrañeza. A casa é o noso ceo íntimo e desde ela aprendemos a convivir cun tempo incerto que xa non mede ningún reloxo.

A casa protectora para quen a ten, como a familia, o traballo, o teléfono que trae voces amigas, a conexión á rede informativa, as falas das redes sociais. A casa que acubilla ou desprotexe, que nos confina dobremente, sobre o espazo exterior e sobre nós mesmas.

Mais este tempo é de pano fino e a morna suavidade superficial amosou as costuras dun sistema que clasifica a humanidade, máis que nunca, que estratifica a ringleira das persoas vulnerábeis e que devora o máis feble.

No entanto, a historia fala de nós como un pobo resistente e creativo en man común, capaz de pulsar as nosas capacidades para resolvermos colectivamente as necesidades. Porque sabemos que agora é hora de procurarmos as solucións ao noso alcance para calmar o inmediato. Logo chegará o momento de facer balance e pedir responsabilidades.

Arestora, a casa está a ser o noso ceo para o profesorado galego. Nas nosas casas naceu Aulas Galegas, un proxecto educativo que viu a luz, por necesidade, hai unha semana. Cada día achamos nel referencias pedagóxicas multidisciplinares para cada curso, un acompañamento para profesorado, alumnado e familias, elaborado por máis de 300 docentes galegos a construíren pontes desde cada casa. Asemade, unha completa rede educativa compiladora que vén cubrir, por sorprendente que pareza, un inexplicábel ermo por parte da Consellería de Educación.

Entre todos e todas sairemos xuntas deste tempo incerto e desacougante e sairemos moito máis reforzadas, moito máis sabias e coñecedoras das debilidades e fortalezas que temos como pobo galego.

A nosa lingua no faiado

Artigo publicado en Nós Diario o 30 de xaneiro de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Boa parte do noso labor docente dedicámolo a avaliar. Non só por ser prescritivo, senón porque é preciso para testar, ratificar ou rectificar un proceso áxil, dinámico, diverso, transversal, continuo e interactivo como é o ensino-aprendizaxe. Mais, sobre todo, porque toda (auto)avaliación leva implícita reflexión e formulación de propostas de mellora, pois a práctica educativa impera sobre o marco teórico, sempre un bocado abstracto e homoxeneizador.

No entanto, unha década após a aprobación unilateral do Decreto para o plurilingüismo, de costas viradas á maioría social, aos movementos de renovación pedagóxica, ás institucións oficiais competentes na materia, aos colectivos docentes, sindicais, familias etc, é moita hora de facermos balance de resultados a respecto do desenvolvemento dos seus principios xerais, do deseño e aplicación dos Proxectos Lingüísticos de Centro, da actuación dos Equipos de Dinamización da Lingua Galega e do valor pedagóxico das seccións bilingües e, sobre todo, dos centros plurilingües.

Cómpre, en definitiva, verificarmos se este marco normativo cumpriu a función de garantir a competencia plena e en igualdade nas dúas linguas oficiais e o de acadar a adquisición dun coñecemento efectivo en lingua(s) estranxeira(s), como regula a Lei de normalización lingüística.

Neste sentido, o alumnado que acaba de rematar 4º ESO é herdeiro da norma citada, mais ninguna avaliación interna coñecemos nesta década que, á vista de análises externas, pode ser cualificada de regresiva e moi lesiva para a boa saúde do galego como lingua minorizada e en proceso de normalización.

A reconstrución dunha desfeita. Abrir un tempo novo para tomar a palabra. Eis o noso reto e compromiso vixente para quen, en palabras de Agustín Fernández Paz, amamos e defendemos a pluralidade lingüística, pero nunca a costa de deixar arrombada a nosa lingua no faiado.

No día dos abrazos

Artigo publicado en Nós Diario o 23 de xaneiro de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Cando penso en escribirlles para este novo encontro por palabras decátome de que está a piques de rematar o Día dos Abrazos.

Semella o abrazo un acto doado, próximo e de técnica simple. Adaptado ao nivel dos usuarios e con temporalización de intensidade variábel, mesmo pode converterse nun reto: cantas apertas no día somos quen de incorporar á nosa axenda de vida?

Os estudos –coma se o latexo do corazón e a temperatura da pel non fosen suficientes- aseveran que un abrazo activa a acción de compartir, libera hormonas, frea a soidade, cura o insomnio, serve de terapia antiestrés e deita lonxe o medo.

Hai moitos xeitos de abrazar. Unha mirada. Un aceno. Unha palabra. Un corpo pleno.

E agora que cae o día reconto ese haber que engrandece o capital humano con xestos de convivio que abrigan en corpo e alma as aulas dun centro educativo.

Ali segue a procurar un camiño propio para as marcas da guerra desde o seu persoal refuxio de paz reaprendida. Ulises gaña confianza desde un mundo azul celeste. Marcos aínda non quere lembrar en alto o episodio que todo o marcou. Moisés rube os valados dos estereotipos raciais. Yahui pronuncia a sonoridade galega cuns ollos coma sorrisos.

Osama presenta o mellor traballo sobre o Apalpador. Mara ultrapasa a rixidez dos estándares de aprendizaxe. Nicole e Noelia intercambian a proba das filloas e das arepas. María entrevista para a radio escolar sobre os pros e contras do consumo televisivo.

Nerea reflexiona atenta no curso de formación en mediación sobre esas hipotéticas situacións de conflito que soan próximas. Josito valora na tertulia do club de lectura como a escola pública iguala, non discrimina, atende en equidade e con respecto.

Velaí a escola pública que abrazamos. Diversa, inclusiva, participativa, democrática, sen censura e onde a palabra liberdade despreza a mentira e abraza a verdade.

A Coruña: parladoiro e debate aberto “Como reverter o proceso actual de substitución do galego nas xeracións máis novas?”, o 12 de novembro ás 20 h.

A volta ao mundo en 40 km.

Artigo publicado na versión dixital de Sermos Galiza o 13 de xullo de 2019. A versión orixinal pode verse aquí.

Poden pensar (e hai quen pensa) que cada curso escolar remata cando o alumnado pon fin ao deslocamento diario ao seu centro de ensino.

Poden pensar (e hai quen pensa) que o curso escolar pecha canda as sesións de avaliación e a xornada de entrega dos boletíns de cualificacións. Tamén hai quen non só pensa, senón que o lembra con insistencia diaria estival, que o curso é elástico até a convocatoria de avaliación extraordinaria de setembro, período en que, agora si, oficialmente, remata cada curso escolar para saudar o comezo do novo. Mais que tránsito fica por percorrer entre os dous eixos temporais?

Semella ben difícil programar un novo curso sen ter antes ben avaliado o anterior. Que ficou válido da programación inicial? Que intervencións houbo que mudar? Que propostas de mellora cómpre atender?

Os parámetros de avaliación son insuficientes se só reflicten a nosa perspectiva como docentes, isto é, se focalizamos o proceso de ensino-aprendizaxe en nós mesmas, obviando que se trata dun camiño bidireccional, cando menos, e no que actúan, para alén da opinión do alumnado (emisor activo ademais de receptor pasivo), elementos externos (non alleos) como as propias familias e o contorno próximo, que dá forma ao día a día inmediato, e o lonxano, que proxecta os seus impulsos a través das tecnoloxías da información e comunicación.

É neste proceso de compilación avaliadora fundamental para o noso percorrido como docentes onde avaliarmos tamén que aprendemos do noso alumnado. O que tamén implica preguntármonos que aprendemos de nós propios na medida en que nos vexamos reflectidos no espello das súas palabras.

Confrontarmos a nosa praxe docente coa opinión crítica en formación do alumnado que nos observa (ás veces mesmo atende!) é o punto e seguido para avanzarmos nunha profesión esixente, curiosa de seu e exposta a unha aprendizaxe de superación permanente.

Recentemente, un titular informativo anunciaba que un científico galego está a liderar en Nova York (mágoa de aprendizaxes galegas obrigadas a se expatriar!) un traballo que abre vías terapéuticas para o tratamento do ollo vago. No canto do habitual parche do ollo san que obrigue a traballar o ollo preguiceiro, o noso compatriota propón mirar lonxe ao camiñar ou, mellor aínda, mirar ao ceo para subsanar o déficit de cores claras que provoca a ambliopatía.

A docencia obriga a mirar lonxe e alto para non perder as cores nin os matices cos que o alumnado tamén nos vai aprendendo.

A docencia da materia que o currículo oficial denomina como lingua galega e literatura tamén precisa de revisión e avaliación constante.

Probabelmente sexa esta a materia máis sensibelmente exposta aos temporais de ventos e xeadas aterecedoras que atravesan o corpo da sociedade galega.

Con certeza é a materia cuxa aprendizaxe vai moito máis aló dunha enumeración programática de obxectivos, contidos, temporalización, estándares de aprendizaxe, indicadores de logro e demais literatura curricular.

Transmitir o coñecemento e a aprendizaxe da lingua e da literatura galega na escola (que queira ser e deixarse sentir) galega é un pulso gañado ao tempo sen descanso, sen tregua, mais tamén unha tensión permanente no presente para educar na (difícil) comprensión de nosa realidade sociolingüística, maioritariamente allea ao alumnado.

Unha realidade de uso presente, consciente, diario, continuado, como lingua inicial e ambiental, que fixo parte da miña vida profesional como docente ao longo dos últimos vinte cursos. Case parecería que vivo nun país normalizado!

Mais unha realidade que, en apenas 40 km, mudará por outro horizonte que me fará parecer unha profesora máis doutra lingua estranxeira máis dentro do plurilingüe horario escolar.

Será en setembro cando máis precise voltar ás avaliacións entregadas polo meu último alumnado coristanqués para reler máis unha vez aquela anotación de WPC que di “esta materia é algo máis que unha materia, é un sentimento”.

Se cadra ese sentimento foi o que levou a Brais Costas a decidir estudar Filoloxía galega para ser profe de galego “a pesar de poder elegir cualquier carrera” grazas ao seu brillante resultado nas probas de acceso á universidade.

Benvido, compañeiro!

Ponteceso: Daquelas que contan, sobre Rosalía de Castro, o 22 de febreiro ás 12:20 h.

Planificar a desplanificación

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 15 de novembro de 2018.

Este mes de honra aos nosos defuntos lémbranos que a paz dos cemiterios repousa na realidade sociolingüística galega, nomeadamente na planificación oficial de responsabilidade inescusábel.

A situación do galego canto a competencia individual e uso social é tamén herdeira dun tempo próximo, con mudanzas involutivas aceleradas aos nosos ollos, pois hoxe o tempo corre e voa máis aló da metáfora.

Quen lles escribe, sen vocación de chorona conformista nin apocalíptica da desolación, inimiga de habitar o mundo mirando cara a outro lado ou facendo ouvidos xordos, non acredita no infortunio inevitábel da normalización do galego, senón que teima en reparar e pór en valor actitudes positivas que participan do respecto polas linguas, conscientes de representaren unha senlleira armazón cultural histórica gravada na tona das palabras e na pel das emocións.

Respectar un idioma significa respectar o artífice da súa construción, isto é, o pobo. Ben o sabe o pianista británico James Rhodes ou o toledano xogador do Celta, Fran Beltrán.

Pola contra, agredilo ou negalo, procura o seu exterminio, extirpando as raiceiras, cegando o sol que o alumea e quenta e invalidando o vento que o esparexe en sementeira.

A escola semella ser, cando menos a golpe de titular mediático, ese espazo-tempo desde o que inocular os coñecementos, corrixir os desniveis socioeconómicos e culturais, previr as desigualdades e capacitar para a construción dunha sociedade culta e libre.

No entanto, desde 2010, coa aprobación do Decreto de plurilingüismo, hai unha área de coñecemento curricular no ensino infantil que está ficando escurecida, cando non arrombada ao cuarto dos trastos inútiles, no canto de facer parte das interaccións verbais e lúdicas do ensino-aprendizaxe: o galego.

A radiografía actual do escasísimo coñecemento e uso social do galego na infancia é coñecida, mais as actuacións de intervención en positivo seguen en paciente sala de espera.

A primeira das decisións unilaterais contra a normalización lingüística do goberno galego do PP chegou naquel decreto disfrazado de pluralidade que espía do abrigo da lingua propia. E unha das súas dianas, para alén da prohibición inédita de impartir a maioría das materias do ámbito científico-tecnolóxico en galego (podéndoo facer en inglés!), foi a drástica aminoración da oferta educativa en galego para a educación infantil.

Planificar a desplanificación lingüística que, de xeito lento e morno, viña aplicándose no ensino desde a aprobación da Lei de normalización lingüística (1983) e mais do Plan xeral de normalización da lingua galega (2002).

Malia o tempo transcorrido, non esquecemos a anulación dunha medida educativa publicada en 2007 pola Dirección Xeral de Ordenación e Innovación Educativa; unha convocatoria de accións para potenciar o ensino en lingua galega no segundo ciclo de infantil en contextos castelanfalantes en centros educativos públicos, primeiro, e posteriormente en centros privados.

A raíz e os obxectivos deste proxecto pioneiro nacían dunha base rigorosa: comprender que o futuro do galego residía, de xeito principal, aínda que non único, na capacidade de colocar o idioma galego na contorna de comunicación e aprendizaxe dos nenos e nenas escolarizados na etapa infantil.

Un proxecto innovador que só podían ofrecer aqueles centros que contaban con máis dunha liña en infantil e sempre e cando as familias manifestasen o seu consentimento por escrito.

Un proxecto que axiña comezou a dar os seus froitos, como testemuñaron diferentes comunidades educativas en xornadas de formación e avaliación. Unha avaliación que, dez anos despois, aínda non chegou para o Decreto de plurilingüismo.

Un proxecto que ían converter en núcleo da intolerancia as ordes estritas do goberno do PP, prohibindo aos centros continuaren organizando as chamadas “liñas de galego” no curso 2010-2011, anulando de raíz uns proxectos excepcionais que atendían á lexislación e ás necesidades de normalización do idioma galego nunha etapa prioritaria como é a da educación infantil.

E mentres tanto, aínda hai algún médium en transo que segue a pinchar no disco raiado do discurso da imposición do galego no ensino ou da desaparición do castelán en Galiza, demostrando que o único perdido é el na súa propia falacia.

O ensino galego (a)proba

Artigo publicado no semanario en papel Sermos Galiza o 23 de agosto de 2018.

Semella proba doada, exenta de capacidades prestidixitadoras, acertar con boa parte do subministro informativo estival das cabeceiras xornalísticas galegas.

Relatorio de festivais musicais; honras culinarias de todo o comestíbel; repertorio meteorolóxico por ceo, mar e terra; turistificación xacobea; lume(iradas) depredadoras; aumento da precariedade laboral disfrazada nun aumento de contratos extenuantes e, como non, as dificultades de acceso ao espazo formativo universitario a través das notas de corte posteriores ás probas ABAU (Avaliación de Bacharelato para o Acceso á Universidade), aínda popularizadas como “Selectividade”.

Interna e externamente, adoitan ser estas probas académicas, alleas aos centros educativos, o medidor da calidade do alumnado e dos seus centros de formación.

A partir de aí é inevitábel cubrir esa necesidade informativa a base dun relato que combina literatura narrativa e coloristas táboas comparativas segundo cifras cuantitativas, obviando as cualitativas, como é o lugar de procedencia do alumnado e os seus condicionantes, o nivel socioeconómico medio das familias de cada centro, as posíbeis necesidades educativas especiais que houbo que atender no proceso formativo, as periódicas reducións nalgúns institutos a nivel infraestrutural e no seu cadro de persoal ao longo dos últimos cursos, as diferentes ratios por aula, a desigual presenza de alumnado inmigrante, o número de alumnado presentado ás probas, etc.

O ensino galego a proba cada mes de xullo… aproba?

Apenas unha variábel dá xogo neste proceso avaliador externo: como son os resultados do alumnado galego na fin do bacharelato e nas probas ABAU en función de se escolarizar nun centro público ou concertado/privado?

O catavento avaliador debe xirar e dirixir a súa frecha delatora no baile combinatorio dos datos para indicar cal é a dirección de cada opción. E no substrato, a reiterada interrogante: cal ofrece mellores resultados para alén das procesos formativos e avaliadores internos? Que centros configuran o podio da excelencia académica galega?

Este verán non trouxo novas raiolas que ocultasen os datos ben coñecidos dentro e fóra do sistema académico galego. Entendemos que tampouco para as familias verdadeiramente preocupadas polos procesos académicos strictu senso.

Máis un ano, os institutos de secundaria de titularidade pública sobresaen nos parámetros de maior rendemento académico. Unha dinámica que se vén reiterando con pequenas variábeis, algo agardado tendo en conta as diferenzas que de seu se producen en cada nova convocatoria de alumnado.

Mesmo nas contornas periurbanas ou rurais, naquelas localidades en que coinciden centros públicos e concertados son os primeiros os que conseguen uns mellores resultados.

Tamén é o alumnado de centros públicos quen mantén ou aproxima máis a nota de bacharelato ás probas ABAU.

Cómpre preguntarse polas razóns que, como as meigas, habelas hainas!

Algunhas remiten para a formación do equipo docente –incluíndo o profesorado de educación infantil e primaria; outras, para a coordinación do traballo en equipo, a estabilidade dos cadros de persoal que permiten construír sólidos proxectos educativos, a comunicación e orientación entre o centro, o alumnado e as familias…

Cómpre, no entanto, focar a mirada ao desatendemento progresivo da Consellaría de Educación, baixo pretexto de necesarios axustes, cara á estabilidade e boa dotación dos centros educativos públicos.

Unha deterioración gravemente prexudicial nos últimos cursos que semella non ter chegado á súa fin.

Apenas dous datos recentes subministrados polo sindicato maioritario docente, CIG-ENSINO: por una banda, a Consellaría incrementa en 360.000€ os concertos co ensino privado mediante axudas á atención educativa; pola outra, neste vindeiro curso un 28% do profesorado provisional de secundaria e un 13% de mestres impartirán materias das que non son especialistas.

Non causan desasosego estas cifras por novidosas, senón por reincidentes. Sen dúbida, unha nova proba para o ensino público. Mais, con certeza, a implicación da comunidade educativa, comprometida coa excelencia formativa da mocidade galega, conseguirá que o vindeiro xullo, o ensino galego volva superar a proba.

Eu tamén apoio a marcha atrás

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza o 3 de maio de 2018.

Transcorridos doce anos desde a aprobación unánime no Parlamento galego da Lei do libro e da lectura, o Consello da Cultura Galega organizou a Xornada “A Lei do libro 2006 a debate”.

No preámbulo da lei compílanse obxectivos e medidas centradas nos capítulos reguladores dos axentes do libro, da súa promoción, do fomento da lectura ou do consello asesor do libro.

Un plan de actuación integral encamiñado a traballar para un obxectivo vertebrador: “incrementar os índices de lectura en lingua galega, por entender que o libro galego é tanto un vehículo como un instrumento para o fortalecemento do sistema literario e cultural galegos, a difusión da cultura galega no exterior e o proceso de normalización lingüística”.

Na xornada coñecéronse os resultados do Informe sobre datos da edición en Galicia 2006-2016, elaborado polo Observatorio da Cultura Galega, recollidos en titulares impropios dunha sociedade que aspire a medrar solidamente asentada en claves de avance sociocultural.

Confirmouse oficialmente o que viña sendo anunciado polos axentes implicados no libro e na lectura: alarmante descenso na edición de libros en galego, peche de editoras, librarías e bibliotecas coa conseguinte perda xeradora de emprego, forte redución do gasto en libros por parte dos fogares galegos e significativa redución do gasto público articulada en dúas vías: por unha banda, a partida dedicada á promoción da lectura e do libro descendeu un 82% e, pola outra, a da promoción a edición do libro en galego caeu un 54%.

Evidenciouse, asemade, o salto diferenciador entre os períodos 2006-2009 e 2010-2016 que, non por acaso, coinciden con períodos de goberno político ben opostos.

A sociedade galega testemuñou unha década desamparada con menos títulos, menos tiraxes, menos editoriais, menos capacidade adquisitiva privada, menos oferta lectora democratizadora a través do préstamo bibliotecario e menos axudas públicas para o libro galego.

Un cúmulo de circunstancias alimentadas desde o abandono das responsabilidades, como xestores do público, da Administración galega que sempre percibiu o sector do libro como crítico e, polo tanto, hostil.

O incumprimento da Lei do libro e da lectura, por parte do goberno do PP, a respecto da non consideración da industria do libro como un sector estratéxico e prioritario para a formación e a economía do país, da incomunicación cos axentes do libro a efectos da necesaria colaboración en programas de dinamización lectora ou da non avaliación progresiva do impacto das escasas actuacións realizadas, explica a renuncia á consecución da estratexia nuclear desta lei: promover o medre do lectorado.

Mais non podemos deixar de ver neste grave proceso de deterioro certas coincidencias co arrombado Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega ou o derrogado Decreto 124/2007 polo que se regula o uso e a promoción do galego no sistema educativo, coincidentes os tres en responderen a un proceso de elaboración demorado, aberto, plural, participativo, de debate e consenso para a súa aprobación unánime.

Con todo, o esforzo privado, individual e colectivo, impediu que o estado actual fose aínda peor. A resistencia proactiva quebrou a desidia conformista, a falta de empatía e confianza no sistema literario galego.

Eis a convicción convertida en aval que nos leva a demandar do (des)goberno galego un cambio de actitude e vontade política que proxecte esta lei en actuacións concretas, planificadas e debidamente orzadas.

Sería esta a única marcha atrás defendíbel e practicábel. O noso apoio xa o ten.