Esta é a miña aportación ás Actas das II Xornadas Educación e linguas en Galiza, que tiveron o lema A planificación para a normalización lingüística nos centros de ensino non universitarios, e que foron publicadas no 2011. Pódense descargar completas aquí (das páxinas 29 á 40). Deixo a continuación o inicio desta colaboración, que pode ser vista na ligazón indicada.
Para educar un individuo fai falta unha tribo (Proverbio africano)
A lingua é a chave que abre o mundo (Manuel María)
Deixamos de temer aquilo que se aprendeu a entender (Marie Curie)
Esta escolma de citas converteuse, para nós, en guías orientadoras do noso traballo e reflexión a respecto do eido «educación e linguas». Partillamos a idea de que o futuro educativo-lingüístico das novas xeracións non depende de alguén –persoa, institución ou goberno– aillada e individualmente, senón da suma de toda unha sociedade multiplicadora referencial, asumindo cadaquén as responsabilidades que lle cómpren como axente educador que actúe, consciente ou inconscientemente, de espello retrovisor que permita mimetizar hábitos e actitudes positivas para o dominio lingüístico da infancia e da mocidade. Porque existe algo, acaso, máis socializador e interactivo, e polo tanto menos individualista, que a lingua?
Concordamos, asemade, co fermoso verso do cualificado como poeta nacional galego, Manuel María, ao nos lembrar o aire fresco que supoñen as linguas, ferramentas osixenadoras para traspasarmos os muros da ignorancia, da pechazón, do individualismo errático e da muda intolerancia. E aproveitamos, asemade, para non deixarmos pasar por alto as importantes leccións de marcada interculturalidade con que nos precederon as xeracións máis antergas, na Idade Media ou nos anos 20 do pasado século, exemplificada nos vangardistas e mais na Xeración Nós, por citarmos algún exemplo de coñecemento dunha Mitteleuropa aínda hoxe ben descoñecida nos falares providentes de moitos aspirantes a líderes de pensamento.
E, finalmente, acreditamos na sabedoría da Premio Nóbel de Física, Marie Curie, apta tamén para o campo que aquí nos ocupa e convoca, a educación e as linguas, pois, á vista dos acontecementos recentes, organizada e premeditadamente convulsivos desde propósitos intereseiros políticos reaccionarios –no sentido pexorativo da expresión, como gustaría de dicir unha parlamentaria española cuxo discurso aparenta sustentarse nunha máxima dialéctica próxima ao cum laude libertario para os dereitos individuais, nomeadamente os lingüísticos, e que recentemente acuñou a definición, propia doutrora, de identidade galega cun matiz de natureza pexorativa– que adobiaron o galego, lingua propia
e oficial segundo o noso Estatuto de Autonomía (1981), ademais de minorizada socialmente, segundo a múltiple e diversa bibliografía sociolingüística que se consultar, dunha pesada carga de prexuízos alarmantemente negacionistas para a propia lingua galega, e as súas manifestación culturais –música, literatura, teatro, audiovisual…, mais tamén de marcadores de estigmatización negativa para os seus falantes, que provocaron a quebra de certa pax lingüística social, instalada no respecto de acordos de mínimos que permitiron pequenos avances na aprendizaxe do idioma de noso na escola e mais a recuperación de uso en ámbitos até non hai moitos anos totalmente vedados pola supremacía do castelán ou mesmo por imperativo legal.
Así pois, algún enredo confusionista provocou quen, xogando a baza do descoñecemento dunha parte importante da sociedade galega, que aínda segue a ser maioritariamente analfabeta na súa propia lingua –e tamén na súa literatura, cultura, historia política…– porque non tivo o dereito a ser escolarizada nela, acrecentou medos separatistas –ou neoimperialistas?– xulgando a lexislación lingüístico-educativa aprobada polo goberno anterior, popularmente coñecido como «o bipartito» (2005-2009), desde a óptica dunha imposición demodé nunha realidade-matrix cegadora que só nos podía conducir cara ao noso propio embigo –e por humildes corredoiras, claro está!–, renunciándomos nun exercicio de egolatría pailaroca á modernidade das autoestradas do coñecemento. Porque, a onde pretendemos chegar cun idioma pequeniño, cativo, limitado a unha xeografía quilométrica raquítica e desaparecido como lingua dos poderosos, mentres desperdiciamos a lingua grande do Estado español, a lingua do poder visíbel, a irmá maior independente que aprendeu a andar polo mundo?
E chegados a esta altura, rememoramos a clarividencia da nosa admirada Mafalda: «A medio mundo le gustan los perros, y hasta el día de hoy nadie sabe qué quiere decir guau».
Apliquemos un simple exercicio de substitución: guau por normalización, plurilingüismo ou inmersión lingüística, e perros por linguas, e valoremos o resultado. A lingua galega ofértanos unha fértil lexicografía e fraseoloxía para o resultado: laretar, laricar, latricar, baduar, falar por falar, falar ás toas, darlle á lingua, botar a lingua ao clareo, etc.
A respecto das linguas, quen isto agora escribe observa un discurso reiteradamente presente nos altofalantes-medios de comunicación e na sociedade receptora, a súa destinataria, a respecto da máxima consideración cara á diversidade lingüística mundial, cara á importancia e necesidade de adquisición dunha competencia lingüística plurilingüe, cara á inmersión lingüística como principal procedemento garantista de aprendizaxe doutras linguas, cara á consideración de que para conseguir un bo dominio dunha lingua é preciso dispor de contextos conversacionais e de aprendizaxe que vaian moito máis aló dunhas contadiñas sesións lectivas ou mesmo da vital importancia, aseguradora do éxito final, da exposición temperá dos nenos e das nenas á aprendizaxe de linguas.
Ora ben, todo este discurso politicamente correcto e modernísimo muda cando nos referirmos ao contexto sociolingüístico e educativo galego. E entón, a inmersión lingüística en galego é unha medida antipedagóxica, para alén de discriminatoria, que impediría a correcta aprendizaxe do castelán; a impartición de certas materias en galego non debe permitirse porque invalidaría o correcto e homoxéneo proceso formativo do alumnado, quen nunca debe ser privado da liberdade suprema de elección, especialmente se nos referirmos ao ámbito matemático-científico-tecnolóxico, que é o que conta de verdade nos currículos académicos, pois o ámbito humanístico é complementario, xa se sabe!; o ensino na lingua galega adoutrina un alumnado sectario, extremista e separatista porque é un «ente politizado per se»; o concepto de normalización lingüística é obsoleto, caduco porque «aquí ya somos todos normales»; aplicar un reforzo positivo para a recuperación do galego significa privar de liberdade a sociedade galega e impoñerlle unha vontade antinatural, exercer un método coercitivo contra a sociedade, etc.
Asemade, a comprensión lingüística adoita presentársenos estratificadora, isto é, o discurso da necesidade de aprender linguas estranxeiras acéptase con benevolencia se aplicamos a fórmula reducionista x= linguas estranxeiras= inglés. Mais, no entanto, muda perversamente se queremos ampliar o espectro do coñecemento a outras linguas estranxeiras, nomedamente o portugués –lingua oficial da UE de grande accesibilidade xeográfico-lingüística para o público galego– e mais as linguas propias dun Estado plurilingüe como o español, de xeito que en calquera escola de idiomas pública galega accedemos á oferta de aprendizaxe de árabe ou chinés sen problema, mais é totalmente inviábel aprendermos catalán e éuscaro. Canto máis e mellor nos coñeceriamos e respectariamos no Estado español de se facer efectiva esta oferta lingüística! (1)
(1) En 2008 facíase público un estudo da Fundación de las Cajas de Ahorro (Funcas) que afirmaba que o 49,7% dos españois afirmaba non dominar ningunha lingua estranxeira; sobrancea no estudo que non se tivese en conta o domino das linguas autonómicas nin do portugués, pois como linguas estranxeiras só se consideraban o inglés e o francés. (…)
Mercedes Queixas 