Xuño | 2018 | Mercedes Queixas

Artigo publicado no Sermos Galiza dixital o 26 de xuño de 2018. Pode verse o orixinal aquí.

Benquerido Xabier, direi irmau, como gustabas de practicar e nos aprender desde a póla maior da amizade cómplice e honesta, en abrazo desinteresado, dinme que hoxe a brétema da mañanciña pechou o libro das viaxes imaxinarias, mais non o do camiño conxunto de leccións de vida aprendido contigo.

A túa obra literaria édita e a túa contundente valía humana, vertebrada na ética insubornábel e no compromiso consecuente, nunca suficientemente recoñecida, seguirá a falar ao seu propio paso sen ti, mais inevitabelmente buscarémoste a ti no espazo interlineado persoal, en cada punto e seguido. Porque seriamos outras moi diferentes e moito menos completas de non nos termos cruzado contigo e acompañado nalgunhas das ilusións compartidas para gañarmos un futuro de noso.

Hoxe o sol non se atreveu a saír, porque sabe que marchou o mestre de escola, o vocacional renovador pedagóxico, o engaiolante contador de historias, o estudoso da tradición contadora popular, o narrador de pulso firme, o principal renovador da literatura infanto-xuvenil galega, o conversador infatigábel, o amante do cine, o convocante e axitador na construción de proxectos colectivos en defensa dos valores de identidade nacional galega, a voz contundente da conciencia firme fronte aos desleigados e renegados que alentan o retroceso da lingua galega e da cultura que con ela construímos.

Probabelmente, as lembranzas de vida partillada, cando peten na porta pola noite, voltarán darnos a luz e a calor que perdemos co silencio do teu sorriso aberto e sonoro, coa inmobilidade dos teus brazos expresivos, coa túa retranca maxistral chairega.

Con certeza, os bicos de bolboreta de cada palabra túa, impresa na memoria literaria, mais tamén na nosa biografía persoal, han ser semente perenne para acordar este noso país adormentado.

E cada inverno serás nube de neve; e cada noite vixiarás desde as filantes para seres casa da luz; e cando o día nos abafe ou arrefríe vestiremos a nena do abrigo de astracán.

E cada día de verán… na túa terra serás unha cerdeira!

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza o 31 de maio de 2018.

Se lles anuncio que imos conversar sobre A Nosa Terra, pensarán que recuaremos á centuria pasada impresa na referencial cabeceira en irmandade. Se lles propoño un encontro lector sobre A Roda pensarán que as estou sacando a bailar. Se eu convidar a unha cita en Ourense reiniciarán A Esmorga para revivir os seus pasos literarios. Se o núcleo da nosa cita fose a Sementeira aturuxarían aquel popular “Sementar, sementarei, loguiño de crarear…” musicado por Fuxan os Ventos e revisitado en acordes rockeiros por Astarot. E se, finalmente, lles consultase o significado acaído para o significante Promoción da Cultura Galega, a súa resposta definiría un departamento institucional do goberno galego interesado en divulgar e ensanchar a nosa maior creación identitaria colectiva, a cultura propia.

No entanto, para non levar a engano nin lles roubar máis tempo á lectura xenerosa, adiantarei que as expresións anteriores son nomes propios que hoxe convocamos desde un denominador común: seren movementos asociativos de longa vida e forte arraigo social que naceron e traballaron para promoveren o encontro e o abrazo fraterno entre a emigración galega na Suíza, ese lugar que tamén nos explica.

A tal hora, en plena despedida dunha estadía de tres días nese país plurilingüe e multicultural, tamén coa fonética galega, na estación de Lausanne o tren permanece inmóbil, nunha calma fugaz en suspense, á espera do silbo agudo nos beizos do operario.

Penso, entón, que levo canda min milleiros de palabras galegas como asubíos, que reverberan á espera do acougo emocional, após desta celebración do Día das Letras Galegas compartida coa nosa xente emigrada.

Galiza, terra mestra en mover os marcos, lindou para min esta derradeira fin de semana de maio con esta nosa irmandade. De Zurich, Zug, Basel e Lausanne até Carballo, Xinzo da Limia, Monforte, O Saviñao, Coristanco…

Resulta imposíbel no reencontro exterior non preguntar como saudación: de onde es? de onde vides? As respostas chegan como pontes da distancia, na encrucillada de ida e volta, para acordar a condición de estranxeiro en calquera dos dous (non) lugares. Un pé aló e outro acó. E o corazón tamén a migrar co paso dos anos.

No entanto, no meu retorno xorde a pregunta: que sabemos da historia desta nosa emigración centroeuropea? Que supuxo, individual, familiar e colectivamente o fomento da escisión social?

Convocounos o 17 de maio. Chamáronnos as Letras Galegas. Reclamounos a lingua. A viva voz, sen códigos interpostos, o galego habitounos ao redor de María Victoria Moreno, muller que adoptou para si, por amor e compromiso, o galego, sen carimbo de nacencia nin orixe. Como unha máis da casa e en familia.

Por unha banda, o galego oral, lingua inicial da primeira xeración de emigrantes, a partir dos 60 e 70, nunca nel alfabetizada (coma tantos que a propia María Victoria aprendeu naquela altura en aulas clandestinas).

Pola outra, o galego dunha parte da segunda xeración, nada e criada na emigración, aprendido na casa, e enriquecido nas vacacións estivais familiares, canda o alemán e o francés.

Mais tamén velaquí as neofalantes, mocidade que quere recuperar a lingua que sabe de seu mais que xa non lles foi aprendida na casa do país de acollida. Unha lingua que están a recuperar para o seu uso, pois entenden que a perfecta integración no mapa da biodiversidade lingüística e cultural non pode ser completa e respectuosa sen o vínculo da propia.

E aprenden o galego, pedindo ao pai e a nai que aboien as palabras contra o esquezo. E dinme que ás veces lles faltan palabras, que precisan chaves para abriren as gaiolas que as prenden.

Mais tamén me din que non hai onde, que o desamparo da Administración é completo, que, a diferenza doutros tempos, ninguén se achega a reforzar os lazos da identidade galega e a aprender a lingua que crea e conta. E tamén estrañan que en toda a Suíza non haxa un só centro de estudos galegos ou un lectorado universitario, cando si están presentes noutros lugares onde a comunidade galega migrante é moito menor. E non comprenden. E eu tampouco.