Derradeira carta para Mª do Carme Kruckenberg

Artigo publicado na versión dixital de Sermos Galiza o 16 de maio de 2015. O formato orixinal pode consultarse aquí.

A Mª do Carme Kruckenberg Sanjurjo

Acaso hoxe
non acudiron á tertulia
as palabras convocadas.

Acaso hoxe
os vagalumes ficaron presos
na redonda visguenta
das nubes parideiras.

Impúxose da linguaxe arrítmica
o serán á luzada
das horas infantes brincadas
en insólita
provocadora lucidez.

O pai…
O mar…
Kant…
Amores inventados…
Shopenhauer…
A poesía…

Palabras tobo.
Fol de sílabas.
Ditongos para naufragares
nunha sintaxe urticante.

Modelar palabras para recompor a cartografia da vida.
Retar impulsos de autodestrución.
Inventariar sonoros sorrisos
-acaso hoxe sen rouge-
mañá enmudecidos no negativo revelado.
Reconstruír a memoria dos afectos.
Sangrar a cicatriz do odio.
Amasar desencantos até desafiuzar a mentira.

Nicotina…
Whisky…
Café…
Vivir, aventura irrepetíbel…
Saldo líquido a percibir…
Positivo.
Sempre contundente.

Olladas cómplices
a me falaren o que a boca farisea nega
en insólita recíproca harmonía
para espantar da dor
os medos que supuran as fendas do corpo
e a amnesia da alma.

Adeus, amiga,
tráncalle a porta ao solpor de zume de mazás cincentas
e tráballe a codia á noite sacrílega.

Benquerida Carme, amiga:

Naceron estas palabras, que xa nunca cheguei a lerche, hai algo menos dun ano, sen as procurar, no comboio de retorno desde Vigo á Coruña, nese desprazamento a través dos camiños de ferro convertido en aliado da nosa amizade, logo dunha completa xornada contigo, acompañándonos nas palabras das lembranzas partilladas e nas ilusións dos proxectos de escrita en común que o tempo quixo aparcar para sempre na noite.

Algo me dixo na soidade da fin do día, ao atravesar a ría do teu Vigo amado, que probabelmente fora a última conversa máis ou menos fluída en que aínda me recoñecerías antes de che roubaren o sorriso; algo me besbesullou, irritante e provocador, que o noso libro de viaxes, contradicíndonos ousadamente, ía ser outro en que ningunha das dúas seriamos convocadas.

Tiña que rebelarme, entón, arrabiarme como ti me aprendiches, coa palabra, para non abafar de todo nas bágoas da impotencia. E, deseguido, percorrer mentalmente todos os fotogramas de tantos encontros de vida ao longo daqueles dous anos de traballo man a man, e os que se sucederon despois, en que mergullamos na profundidade biográfica da túa memoria, coñecéndonos e queréndonos, cun punto de admiración que nunca quixen agochar e de orgullo e agradecemento por me permitires facer parte íntima dunha vida persoal e profesional como nunca antes tiña descuberto.

A túa casa foi a nosa ágora, a túa palabra foi ardora, a túa expresión libre o horizonte.

Necesitabámoste ao pé de nós, sempre, Carme, mais ben sei que é esta unha postura egoísta que non cadra contigo, que es, e recoñecemos en ti, a xenerosidade maior. Por iso non será fácil aprendermos a vivir sen ti, sen a túa voz firme, sen o teu corpo miúdo de serena aperta prolongada, sen o teu impecábel sorriso rouge, sen o teu perfume favorito, sen os teus beixos cálidos, sen as paroladas ao redor da mesa de traballo ou nun descanso rexoubeiro ao mediodía, no bar da esquina, lembras?, para degustarmos un prato do día convertido en acompañante dun novo capítulo de vida, que eu case non era quen de apreixar.

-Conteiche cando… -dicías, con sorriso pícaro, entre pequenos bocados do xantar que sempre acababa por arrefriar.

E eu procuraba axiña unha servilleta de papel para tomar anotacións daqueles fios de memoria que temía escapasen para sempre.

A experiencia aprendeume a ter sempre a man algún caderno cando te chamaba por telefono para saber de ti, para compartir as nosas últimas lecturas poéticas ou jazzísticas ou indignármonos coa penúltima parvicie propia da incoherencia intereseira de certos políticos, banqueiros e medios de comunicación; para programarmos o novo encontro que sempre nos tardaba, para che facer algunha consulta sobre datos biográficos que cumpría puntualizar ou poñerche deberes, como ti dicías. A túa experiencia de vida era motor incombustíbel e cada puntada tiraba por outro fío e outro, até cosermos o relato que dese resposta a eses versos teus que sempre foron para min enigma:

Que idea máis peregrina
ten a xente
do que unha non é.

Vivir, aventura irrepetíbel, tiña que ser o título da túa biografía. Ningún outro cartón de visita e presentación mellor nin máis fiel coa realidade dunha personalidade de muller valente, libre e universal desde o escenario mais íntimo e local da viguesa rúa Tarragona.

Canta lección de vida irrepetíbel me regalaches, Carme!

E agora escribo, de novo, porque aínda teño que aprender a falar de ti non estando ti e na soidade deste cuarto de traballo procuro a túa luz inmortal no pouso maduro dos teus versos.

A maioría da túa obra viva está comigo, como con tanta xente amiga que te estraña desde estes primeiros momentos. Desde aquelas Palabras olvidadas, escritas e editadas en Buenos Aires en 1953 até a derradeira obra, Jazz espido Un e Dous, publicada en 2011 con 85 anos, onde, logo dunha escrita ininterrompida de trinta poemarios, aínda fuches quen de retar o pulso do tempo para nos ofrecer un froito maduro produto da conxunción artística das túas tres grandes paixóns: poesía, música e debuxo. Esta era a obra pendente e lembro os nosos sorrisos cómplices ao me entregares un novo manuscrito poético -prometérasmo e como sempre, cumpriches a túa palabra- máis unha vez reconfortabelmente inaugurador, presidindo o espazo poético as mulleres, os corpos e as voces femininas do jazz do que tanto gustabas. Abrir os brazos á experimentación, desatrancar as portas do conformismo estético e superar marxinalidades acoutadoras para o verso de raíz, eis a túa verdadeira vocación nas últimas seis décadas de escrita que agora herdamos.

A túa palabra de Poeta fica en nós, os teus versos transpiran a túa luz e convértente en presente continuo. É por iso que hoxe, máis que nunca, precisamos do acompañamento da túa poesía e do reforzo do agarimo de tantas persoas que te queremos e admiramos. Sabemos que en canto nos reencontremos contigo na musicalidade dos teus versos, o reforzo colectivo dos afectos daranos o necesario acougo e a forza que sempre te caracterizou.

Reencontrarémonos en ti no teu Vigo, e repetiremos como o eco dunha ladaíña para o acougo os teus versos:

Foi fermoso, foi moi fermoso
ter vivido.

Celebramos todo canto nos transmitiches e agasallaches con cada nova lectura da túa obra que converteremos en homenaxe poética que quererá ser eco natural, espontáneo, sincero, de respecto e amizade verdadeira para quen nos deu sempre tanto sen pedir nada a cambio.

Despídome xa, Carme querida, tomando prestadas palabras túas dedicadas a min no poemario Os límites do arreguizo:

A Carme Kruckenberg Sanjurjo, Amiga, que é o maior que podemos dicir dalguén que queremos.

Deixo aquí tamén este vídeo enviado por Pilar Ponte:

https://www.youtube-nocookie.com/embed/veSNzujlArc

Advertisement

É Lei de Vida!

Artigo publicado no formato dixital de Sermos Galiza o 16 de maio de 2015. A versión orixinal pode consultarse aquí.

Os camiños da vida obrígannos a insonorizar o eco dalgunhas palabras con datas de caducidade biolóxicas para aquelas que contornan os imaxinarios máis íntimos.

Aprendemos primeiro a estimar e despois a convivir co esquezo do sotaque sonoro que o noso día a día chama polos bisavós, as avoas, a madriña, o padriño e tamén, sempre a destempo, o pai e a nai.

Os nosos pasos convídannos, asemade, a desaprendermos palabras gastadas que xa non precisamos ou debandármolas noutras semánticas útilmente recicladas para un presente interactivo que precisamos vivamente comunicativo.

É lei de vida!

Saímos, entón, ao encontro das nosas palabras guieiras para termarmos do pulso do tempo e arrequecelas con novas expresións compañeiras de viaxe.

E así o xugo xa é outro para nós; o caldeiro traspasou o traxe de cinc; chatear amplifica a socialización dos vellos chatos; xa non só chían os paxaros nin só as redeiras tecen e destecen as redes.

A arañeira móvese con patas invisíbeis; a banda deixou de espallar en adros e prazas físicas os acordes de vento e percusión; os marcos convertéronse en acordos protectores; o demo aliouse co xénero feminino e perdeu cornos e rabo; o bravú inverteu o sentido olfactivo polo acústico e a aldea superou a infraconsideración do local para se tornar en supraentidade global.

É lei de vida!

No entanto, non aprendemos a deconstruír a arquitectura deseñada contra o edificio das palabras propias, porque xa sabemos que a autoxenreira, coma a raíz do toxo verde, é moi mala de arrincare…

É así como a práctica dunha galeguidade restritiva vai minguando a exposición pública do galego, reducíndose ao aplauso nas manifestacións folclóricas ou ao enxalzamento culinario celebrado en canta festa gastronómica se espalla polo país –e, como ben sabemos por Castelao, a necesidade de falar galego non se sente no bandullo-, até se camuflar en corsés verbais alleos, considerados máis correctos e á moda por desideoloxizados, neutros, harmónicos, equilibrados, mediáticos, posmodernos e universais.

Renegarmos do idioma propio, cedendo o paso a inxustificados prexuízos que avecen para nos espiren da pel das nosas palabras, entraña adoptarmos unha identidade espoliadora e subsidiaria, unha innecesaria holografía futura que non se corresponde coa rexa identidade cultural residente –e resistente- no idioma propio.

O taboleiro onde se xoga a partida dos nosos tempos non é invisíbel a nós, todas facemos parte dun futuro que ninguén nos agasallará e este, tamén para a lingua, require da nosa implicación cómplice para continuar a ser, estar e percibir o mundo desde nós.

O actual proceso involutivo do galego, cada vez máis distante do obxectivo normalizador regulado desde o marco legal, non é abstracto nin azaroso. É promovido e liderado, en boa parte, por quen maior responsabilidade pública ten asumido na acción dun goberno prexuizoso que, non só ignora a mantenta documentos politicamente consensuados como a Lei de normalización lingüística ou o Plan xeral de normalización lingüística, senón que aproba en solitario decretos que nacen en contra dos seus principios básicos.

Velaí a principal razón para acreditarmos tamén en que é un proceso reversíbel en cuxa folla de ruta participamos e intervimos todas desde o compromiso dun uso corresponsábel a nivel individual. Eis unha razón fundamental para atendermos nas vindeiras citas electorais á atención que a normalización lingüística ocupa en cada programa político. Acaso darán todos o mesmo que falar? Falarán algúns coa lingua pequena? Ou tamén poderá ser que algúns non dean nin chío porque xa lles comeu a lingua o rato? E se dan a calada por resposta? E se morden a lingua?

Aceptarmos a naturalidade determinista da desaparición do galego ou aspirarmos á fidelidade lingüística das falantes son os retos que debemos afrontar, ben conscientes sempre das consecuencias de ambas as dúas opción, que non permiten deixar a partida en táboas para unha lingua sometida a xaque.

É lei de vida! Tirémoslles pola lingua!

Educar para reflexionar

Artigo publicado na web de ProLingua o 27 de abril de 2015. A versión orixinal pode consultarse aquí.

Retorno á casa logo dunha xornada longa cunha intensidade difícil de cuantificar apenas en horas, pois as palabras foron donas da tea do tempo material que o cronómetro mediu sen tregua.

“Herdamos o galego, temos que transmitilo” era o título do tema que daría lugar, xa na fase final do proceso do Club de Debate, a sucesivos encontros dialécticos de mañá e tarde entre seis equipos de mozas e mozos galegos, escolarizados nos cursos máis altos da ESO e primeiro de Bacharelato, en representación do CPI dos Dices (Rois), IES Luís Seoane (Pontevedra), IES Xulián Magariños (Negreira), IES Parga Pondal (Carballo), IES Macías O Namorado (Padrón) e IES Nº1 (O Carballiño).

Baixo o paraugas organizativo, de xeito cooperativo, entre os Equipos de Dinamización da Lingua Galega dos centros de ensino, e os Servizos de Normalización Lingüística municipais de Ames, O Carballiño, Carballo, Ferrol, Negreira, Pontevedra, Rois, Santiago de Compostela e Teo, esta actividade de dinamización lingüística entre a mocidade persegue varios obxectivos entrelazados: favorecer o uso do galego oral entre a mocidade, potenciar a fluidez comunicativa, promover o pensamento crítico e fomentar o traballo en equipo, a diversidade de opinión e a tolerancia ante estas.

Unha xornada completa escoitando unha parte da nosa mocidade, procedente de áreas sociolingüísticas e xeográficas ben diferentes, que non deixaron de sorprender coa súa capacidade de traballo previo (ben orientados polo profesorado formador) canto á recollida de información e elaboración dun dobre argumentario –a prol e en contra da temática proposta-, así como da técnica expositiva en público, do dominio da oratoria, da capacidade de refutación e improvisación, do dominio da linguaxe verbal e non verbal, da capacidade de síntese conclusiva, etc.

Argumentario emocional e racional, gráficos, iconografía plástica, documentos audiovisuais, soportes informáticos, entre outros, constituíron sólido corpus argumental para demostrar o dominio de coñecemento do pasado e do presente da lingua galega, semente para agromar no irrenunciábel futuro que tecemos con actividades coma esta.

Desde Galeano até Feijoo (o frade beneditino, claro!), pasando por Eduardo Pondal e Xosé Luís Méndez Ferrín ou de mans dadas con Rosalía de Castro e Olga Novo, as citas literarias, como outras referencias culturais, abríronse paso para derrubaren os muros da ignorancia alimentada no humus dos prexuízos lingüísticos.

Sen dúbida, toda unha suma de grans de area que achegan bo facer na demarcación deste camiño sinuoso da progresiva normalización lingüística.

Mais a expectación e os nervos do día chegaron á súa fin a ritmo do innegociábel reloxo e cumpría voltar á casa transitando os setenta quilómetros de distancia que teimou en acompañar a chuvia viscosa.

Prendín o aparello de radio, antes de contactar co asfalto, para me acompañar nos próximos corenta e cinco ou cincuenta minutos aproximadamente. Custoume fuxir das crónicas futbolísticas da xornada dominical, mais a teimudez levoume aos acordes da guitarra de Santana. E aí fiquei, irresistibelmente, para me lembrar dos meus tempos, como insisten xa en denominar as xeracións mociñas da casa, elas que non caen na conta de que os meus tempos tamén deben ser estes nos que convivimos.

E así iniciei unha viaxe tamén musical que, no entanto, aproveitei para revivir algúns ecos das intervencións da xornada. Cantaruxei o Manisero de Machín, bailei harmonicamente os dedos no volante, detida á espera dunha cor verde, a ritmo de cumbia con Juan Luís Guerra, do pop de Laura Paussini e doutros ritmos e voces que en ningún momento puiden recoñecer, mais que, se o meu ouvido non falla, dificilmente sumarían adeptos á miña persoal banda sonora.

Cada nova voz conseguía atraer a atención un tempo mínimo para logo continuar coa debida atención condutora, substituída polas análise das conclusións particulares da experiencia vivida nas obrigadas retencións de retorno dominical ou na sucesión de inacabábeis obras do traxecto.

En chegando ao meu destino, decateime da miña exposición musical gratuíta ao inglés, preferentemente, ao castelán –coas súas diferentes variedades xeográficas- e mesmo ao espanglish. Todo un repertorio convertido en completa lección de diversidade lingüística.

A sorpresa chegou cando unha voz masculina grave me informa: Radio Galega Música!

Maneiras diferentes de comprender, atender e vivir a dinamización e a normalización lingüística do galego dentro da mesma nación no mesmo día, sen dúbida.

O Día do Libro (Invisíbel)

Artigo publicado no formato dixital de Sermos Galiza o 6 de maio de 2015. A versión orixinal pode consultarse directamente aquí.

Pasou o día, pasou a romaría, pensarían ao leren o título desta reflexión que agora iniciamos.

Non lles faltaría razón de non ser que, con certeza, na Coruña non houbo tal día nin tampouco romaría.

É boa hora de nos explicarmos.

O 23 de abril é unha data recoñecida como Día Internacional do Libro, que incide na necesidade de fomentar a lectura, a edición e de respectar os dereitos de autoría.

Nestes tempos, concienciados da importancia da lectura para unha sociedade que acredite nun futuro que camiñe en sentido diverxente a aqueloutro que ampare e promova a ignorancia, sucédense as accións que pulan porque o libro sexa sempre compañeiro de viaxe física e emocional.

Sen dúbida, as diferentes administracións deben ser espellos para focalizaren no sector do libro, nunha combinatoria de interese cultural, educativo, comercial, integrador e económico, o necesario atendemento á promoción da lectura, moito máis aló dun simple discurso politicamente correcto.

Na Coruña, o libro conviviu coa pel das mans da cidade desde o século XIX cun alto valor engadido, nomeadamente o libro e a edición galega, como corresponde a unha cidade que sempre tirou de si panos cegadores para mirar lonxe e sen complexos.

Desde a primeira editora moderna, a Biblioteca Gallega, de Martínez Salazar, até a editorial Lar, con Leandro Carré como director e a editorial Nós, baixo a responsabilidade de Ánxel Casal, no número 36 da Rúa Real, todas elas constituíron acontecementos relevantes na historia da edición galega e en galego, na medida en que construíron a contrafío pontes de aculturación social desde e na propia lingua marxinal e negada, publicando un rico repertorio literario sen o cal sería moito máis difícil construírmos os piares da historia literaria galega máis recente.

A semente do libro agromou de raíz, e non só episodicamente, na Coruña e a visita periódica ás librarías permitiunos petiscar no arrecedendo da descuberta de cada libro.

Mais ben sabemos que o libro é axente socializador, precisa de mans que o leven e traian, de ollos que o asexen de portada a contracapa, de bocas que o falen… O libro pide descer de andeis e camiñar as rúas da cidade.

Periodicamente, cada mes de agosto presumimos na cidade da mellor Feira do Libro galega. No entanto, nos últimos quince anos, agardabamos tamén na primavera pola Festa do Libro que organizaba a Asociación de Libreiros e Libreiras da cidade nos xardíns de Méndez Núñez e na que viñan participando ao redor de doce librarías. Unha data puntual na axenda pública visibilizadora do libro e das librarías vivas desta cidade de barrios.

No entanto, esta agardada Festa do Libro coruñesa non puido honrar os días irmáns do pasado 23 de abril debido á desidia do goberno municipal do PP, presidido polo alcalde, o Sr. Negreira, que ao longo de todo o mandato veu minguando até a extenuación a capacidade de apoio ao colectivo de libreiras e libreiros coruñeses.

Toda unha praxe política lesiva e contraria á que precisa o sector do libro como motor sociocultural, educativo e económico, nun momento en que varias librarías da cidade se viron condenadas ao peche, un elevado custo social xa que, como lembra Joan Margarit, a liberdade é unha libraría.

Toda unha praxe política asentada no criterio de investimento contraído e mesmo involucionista a respecto da compra de libros, prensa, revistas e outras publicacións, que caeu un 30% desde 2011, inicio do mandato do actual goberno municipal.

Toda unha praxe política continuadora da planificada polo goberno do Sr. Feijoo, de siglas homólogas, desde a Xunta de Galiza, quen, froito dunha Orde de 2014, impediu a concorrencia dos concellos con poboación igual ou superior aos 30.000 habitantes á liña de axudas para compra de libros, o que ratificou a consolidación dunha menor partida global para este fin, que se traduce nun grave prexuízo para as persoas usuarias das bibliotecas municipais, que tivemos á nosa disposición un menor número de novidades, e tamén para as librarías coruñesas, pois as bibliotecas municipais e os centros cívicos son un dos principais clientes das librarías nos distintos barrios.

Lonxe desta política negadora da cultura e da lectura como un valor indisociábel para a cohesión e acceso democrático á formación da sociedade, afastada da simboloxía desta cidade barco como faro das letras, resulta imposíbel esquecer a marca propia da cidade do mandato anterior, en estando representada a Concellaría de Cultura por dona María Xosé Bravo (BNG): A cidade que le!

É hora de lle volvermos a luz das letras á nosa cidade! #dependedenós

Como se unha única sílaba furtada do silencio
xustificase a vida
e mantivese a roda do tempo no seu eixo.

Pilar Pallarés