Eu bailar, bailar, bailei

Artigo publicado na versión dixital de Sermos Galiza o 28 de novembro de 2015. O formato orixinal pode verse aquí.

Estes días dáme por pensar no baile. Unha e outra vez. E mudo o verso rosaliano “eu cantar, cantar, cantei” pola paráfrase que leron como título, “eu bailar, bailar, bailei”.

Non é cousa de me sobreexpor aquí desde as meus supostos dotes de bailadora –que habelos, hainos…- nin de lles facer o acordo dos bailes “dos meus tempos” tal e como nomean as fillas. Non imos tampouco amorriñar no infantil baile da mecha nin debullar estratexias de ubicación no baile para a consecución do fin que se perseguir en cada momento segundo o rol social ou o interese procurado.

De cantar e bailar é boa sabedora a nosa vizosa tradición literaria desde a Idade Media a través dos cancioneiros medievais para se namorar, laiar, rir ou provocar.

Con certeza, o canto e o baile é o xeito de expresión comunicativa máis directa dun pobo e tamén aquí a muller é a artesa gardadora do lévedo musical propio da foliada, fiada, muiñada, esfolla, sementeira…

De sempre, acompañamos a música coral para a nosa socialización, ora festiva ora laboral, para a regueifa provocadora, para a celebración de festas pagás e relixiosas, para arrolar crianzas, para narrar historias, para acompañar os atafegos do traballo e, por suposto, para o lecer. Todo adobiado coa sonora percusión e o vento sibilante das charangas, cuartetos, pandeiradas e bandas incitadoras do baile.

E, procurando construír a harmonía central do colectivo, bailamos o agarrado ou o solto, en roda ou en parella, bailamos xuntas, conscientes de que, fieis á cita de Esopo, a unión nos fai tan fortes como débiles a desunión.

Se cada día apañas unha presa de area, formarás unha montaña, afirmou Buda. E coido que moito de razón hai neste aserto.

Esta sensación de danza grupal renaceu en min nos últimos días após comprobar, iso si, con grandes restricións informativas, carencia de titulares e ausencia de emisións radiofónicas tertulianas ou entrevistas televisivas intensivas circulando en roda de canle en canle, que o traballo en man común e a forza do diálogo negociador, asentados na importancia radical dos principios básicos compartidos como protagonista maior, conscientes na unión como equiparación do próximo, mais non como uniformización sometida das diferenzas que sempre han retratar espello multicor, poden predicarse en ausencia mais ser programaticamente ignorados cando por fin fan acto de presenza.

Poderíase chegar á conclusión de que a unión das forzas sociais galegas non interesan eticamente aos axentes mediadores da información ou non venden no mercado da pseudodemocracia televisiva tan á moda.

Madrugaba a pasada semana de novembro coa nova que escenificaba a unión de 70 concellos galegos, representativos da diversidade territorial, poboacional, sociolingüística e política do país, á procura da necesaria colaboración e traballo en rede a prol da planificación lingüística, nunha demostración da imprescindíbel cohesión entre futuro da lingua/responsabilidade pública que é preciso trasladar ao colectivo social.

A camiñada semanal avanzou até a presentación da cita cultural que, malia se celebrar ás portas da fin de ano, xa ten asumido unha centralidade no calendario das festas da creación, produción e distribución do sector industrial cultural galego: o Culturgal. Coa bagaxe transitada na experiencia das exitosas convocatorias precedentes e a aposta nun proxecto ambicioso, mais ben sabedor e consciente de todo o seu potencial, a primeira fin de semana de decembro en Pontevedra voltará ser o centro da diana da cultura de noso para todos os públicos, o escaparate en que ler, ver, escoitar, catar e palpar a diversidade expresiva de noso.

E por se as mostras do resultado do traballo man a man para o reforzo do colectivo intercomunicador xa resultasen abondosas, aínda a semana laboral se había despedir con outra boa nova: a convocatoria conxunta, por primeira vez, da Gala do Libro Galego 2016 por parte de tres vectores gremiais determinantes ao redor da vida do libro en galego, a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, a Asociación Galega de Editores e a Federación de Librarías de Galicia.

Co obxectivo de converter o libro galego en protagonista principal, as tres entidades renuncian á organización individual dos seus premios, de longo percorrido e recoñecemento no país, para pór en valor conxuntamente a excelencia do traballo desenvolvido no sector do libro por todos os seus axentes.

Mais non é esta unha actuación puntual nin anecdótica, senón unha póla dun acordo marco maior que recoñece no libro un sector estratéxico cultural, social e economicamente, que precisa da planificación de estratexias conxuntas que coloquen, da man de todas as figuras mediadoras, o libro de noso no merecido espazo de visibilidade pública, como territorio de culturación do lectorado, así como permitan avanzar na necesaria normalización lingüística e cultural nacional e na irrenunciábel internacionalización a través da demanda de creación ao goberno do Instituto Rosalía de Castro de promoción da cultura galega.

Neste tempo en que a folla caduca ispe os brazos dunha parte da fraga acrecentando a sensación de frío, comprobamos como a unión plural ao caloroso abrigo da lingua, da literatura e da cultura propias renovan o tempo de sementeira responsábel que neste tempo nos cómpre.

Ben o están a demostrar estes últimos tempos inzados de parabéns colectivos para algúns dos nosos autores e autoras que veñen de apañar o recoñecemento ás súas obras mesmo alén das nosas fronteiras: o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil e mais tamén o recente Premio Lazarillo para Ledicia Costas, o Premio de Tradución do Instituto Etxepare para Isaac Xubín e o Premio Nacional de Poesía Nova para Gonzalo Hermo.

Segundo o pedagogo Paulo Freire, conceptos como os de unión, organización e loita, son cualificados sen demora como perigosos. E realmente son, para os opresores, xa que a súa “posta en práctica” é un factor indispensábel para o desenvolvemento dunha acción liberadora.

Efectivamente, nada máis perigosamente liberador que a unión no amor propio, unha boa lectura para a formación do pensamento crítico e o baile no colo do soño da nación.

Advertisement

Desfigurarse no espello

Texto publicado na revista Palavra Comum o 22 de outubro de 2015. A versión orixinal pode verse aquí.

Intentaba xogar a desfigurarse diante do espello para aprender a súa imaxe lonxeva antes de tempo. Xogar a imaxinar o paso dos días contra o que hoxe, diariamente, é urxente, necesario, reaxirmos a metade da humanidade.

Ese mesmo transcorrer de tempo que antes semellaba lento, piano, piano, que non andaba o suficiente elástico cando o espírito novo devecía por medrar e descubrir, desde o alto dun tacón de agulla, aquilo do que, semella que desde sempre, todo o mundo sabe, case ninguén fala e todos os egos ignoran.

Asoman entón aquelas televisivas liñas de expresión que a cosmética obriga a mudar por impresións atemporais preferentemente en non menos de tres semanas –testado clinicamente– porque, xa se sabe, cómpre apreixarmos axiña a liña do tempo. E domealo á nosa conta.

E entón decátase de que precisa reflexionar, apañar aqueles recordos que ficaron nun espazo reservado só para a autoobrigada vontade de pensar. E repara en que o cerebro é un trasno saltareiro que agocha aquilo que non podemos ter presente a diario, mais que nos asexa sempre disposto a nos ofrecer o seu saco de pousos desinteresadamente ao llo pedires con determinación. Ás veces, mesmo presenta a traizón siluetas presuntamente esmorecidas e espazos irrecoñecíbeis entre a nebulosa omnisciente. Eis a factura do tempo que, en perdéndoo, imos gozando.

E, decidida, fixa de novo unha mirada determinadamente ousada no espello á procura dun pensamento enganosamente perdido e decátase de que o xogo non é gratuíto.

Por primeira vez saúda esa marca no entrecello. Relaxa a ollada e desaparece. Mais está, sabe que chegou para ficar. Volta fixar a ollada coa determinación que acompaña o non-medo e apaña, co entrecello simetricamente delimitado na vertical do nariz, aquel primeiro estremecemento infantil perante a mortalla da bisavoa. E recoñécese decontado nos seus entrecellos. E lembra agora a voz donda daquela velliña miúda enloitada en contraste cos profundos ollos verdes océano, anda acó, miña nena, axuda a debullar!, sentada no tallo ao pé da negritude da lareira, arrequecendo a frialdade dos ósos contados polos días de trafego e de labores ao ventimperio.

A bisavoa de longa trenza amarelecida, desenredada a primeira hora do día logo do puntual alisado co peite de carei ben gardado no caixón do medio do chineiro da cociña, agochada no pano negro de catro puntas ben medidas para anoar con precisión simétrica no alto da cabeza. Ela. Un entrecello cómplice a mirala sempiterno canda o riso feble dunha muller que amou cando a vida llo permitiu sen gardar rancor a quen a entregou de miúda naquel hospicio. Que amou canto puido a quen a liberou daquela orfandade artificial para lle dar quentura de alento de home e grolos de vida fértil.

E, inevitabelmente, reviviu o día en que as campás tocaron a linguaxe das badaladas cadenciosas que anuncia a fin.

Na noite pecha, alguén decidiu que a nena tiña que se despedir da velliña. Ninguén entendeu que non había razón para descubrir a brancura da mortalla antes de tempo. Na casa do alto todo mudara: a veciñanza compartía longos parladoiros fóra contradicindo o silencio noctámbulo interior, coma no adro da igrexa de abaixo. Dentro, ao pé da cociña, o agardado e sempre compañeiro bafo da Pinta, da Careta, da Moura e da Roxa foran substituídos por outros arrecendos corpóreos irrecoñecíbeis e estraños.

O pai deu a man e subiron aquelas escaleiras de madeira gasta que triscaban, como as roscas morenas da romaría, cando as pegadas pousaban nelas trazando un movemento musical harmónico.

Un ruxerruxe de letanías afogadas nas gorxas pregaban ao compás acariñado das doas. Entre os coros de laios e as sombras proxectadas polos cirios, descubriu a bisavoa.

O pai tomouna no colo, achegouna ao cadaleito e suavemente foina abaixando. Un cálido bico na pálida fronte arrefriou de contado a súa boca.

Ollouna hoxe de novo no espello e confirmou que por fin tiña algo de seu.

Comprendeu que o tempo fala sempre para nos recoñecermos nel.