Con barqueira e remador

Artigo publicado no formato dixital de Sermos Galiza o 29 de outubro de 2016. A versión orixinal pode verse aquí.

Estes días pasados, a Illa de San Simón volveu converterse en espazo alegórico e cómplice para as palabras con memoria, arroupadas en película versificada ao redor do V Obradoiro Internacional de Tradución Poética.

Esta experiencia de intercambio creativo entre seis poetas / tradutores de diferentes países e orixes lingüísticas ben diversas ten a súa razón última no logro dun produto poético multilingüe e integrador, pois cada poeta verterá, ao longo da semana de estadía da nosa illa lírica principal, para o seu idioma, a obra poética das outras cinco compañeiras de viaxe que rematará por percorrer todos os seus mundos literarios.

Para alén dos traballos directos cos vimbios da palabra en cadanseu traxe persoal, as seis poetas ofreceron tres recitais abertos ao público para gozar ao vivo do seu labor creativo.

Tiven a inmensa fortuna de asistir ao primeiro deles, celebrado en Pontevedra o mércores 19 de outubro, e participar en nome e representación da AELG.

Na Casa da Luz da Boa Vila coñecín a impecábel sintonía que vibraba entre o croata Damir Sodan, a venezolana Miriam Reyes, o estoniano Igor Kotjuh, a búlgara Tsvetanka Elenkova, o ucraíno Ostap Slyvynsky e a galega Dores Tembrás.

Con orgullo deilles a benvida a Galiza, a esta terra nada para ser testemuñada alén mar tamén a través da literatura, entre cobras ben trobadas que nos cantaron para o mundo, xa aló nos finais do século XII.

Benvida tamén a Pontevedra, cidade de pontes abertas a toda viaxe de ida e volta, arroupada na humanidade recuperada para a vida cotiá nas súas rúas e prazas, vivas no balbordo da conversa adulta e infantil, no berce da irrenunciábel fertilidade das palabras.

Benvida á aperta da Praza da Verdura, invocadora da esencia plural, á Casa da Luz, ágora de veciñanza, ronsel que imanta, máis un ano, e xa van cinco!, o alto valor colectivo das palabras libres, as que viven sen fronteiras de seu, contornadas ao redor deste evento agardado, nos días de estrea dun outono algo preguiceiro, con Pontevedra como epicentro hospitalario.

Este recital plurilingüe, enmarcado dentro do ambicioso e consolidado proxecto Con barqueira e remador. V Obradoiro Internacional de Tradución Poética, soñado e coordinado a pulso pola poeta e dinamizadora cultural Yolanda Castaño, renovou nesta edición a súa vontade de evento poético plural, colectivo, aberto e partillado en mancomún; os nosos versos canda os seus, da man, latexando na melodía multifonética dun mesmo corazón, versos catalizadores de prosodias, sintaxes e gramáticas que só deben resultar lonxanas, distantes, afastadas, en apenas frías medicións quilométricas, mais non nos nosos sentires emocionais que son certeiramente comúns.

Sabemos que a morfoloxía das palabras non é unha gaiola que encerre a súa polisemia nunha única e hermética etiqueta nominal para cada un dos nosos códigos lingüísticos. Antes ben, o oficio da tradución abríganos felizmente coa esencia doutras linguas e linguaxes, convidándonos a pronunciar e interpretar o fondo dunha forma literaria que, sen a súa mediación, ficaría preso no cuarto dos silencios orfos.

O pulso da escrita multiplícase no tan difícil como preciso e irrenunciábel reto da práctica tradutora.

O lector ideal é o tradutor. É quen de esmiuzar un texto, retirarlle a pel, cortalo ata a medula, seguir cada arteria e cada vea e, logo, poñer en pé un novo ser vivinte, di Alberto Manguel.

Permitídeme que traia para aquí dúas novas recentes no sistema literario galego que teñen a tradución como eixo cohesionador deste corpo vivinte que é a literatura galega.

Recentemente, soubemos da tradución dun dos poemarios da nosa escritora galega fundacional, da voz aínda non superada e fonte limpa á que sentimos preciso voltar, malia pertencer ao século XIX: Rosalía de Castro. As Follas Novas rosalianas voan canda os ventos anglófonos grazas ao maxisterio da poeta canadiana Erin Moure e o compromiso editorial de SmallStations.

Asemade, Marta Dahlgren, profesora sueca asentada en Galiza, toma o noso sotaque e a nosa fisionomía verbal para darlle nova voz á novela Kallokaina, escrita orixinariamente na súa lingua propia, o sueco, agora édita en tradución para o galego na editorial Hugin e Munin e recoñecida co Premio Plácido Castro de Tradución.

Canto acertou o Premio Nobel portugués, José Saramago, ao nos lembrar que os escritores fan a literatura nacional e os tradutores fan a literatura universal.

Neste camiño bidireccional de convivio universal é por onde queremos transitar, tamén desde a AELG, cos vimbios dunha lingua madura afeita a tecer e destecer, a quebrar espellos minguadores, a evitar complexos negacionistas, a superar devalos, mais tamén a nunca renunciar ao trazado de novos horizontes para a nosa lingua, para a nosa literatura, para a nosa cultura propia que de seu naceu con vocación internacionalizadora.

A arte de traducir consiste en non permitir que se perda nada, asevera Marguerite Yourcenar.

Non permitiremos que se perda nada!

Benvidas poetas, tradutoras, a este lugar que quixo ser de encontro nos afectos e nas palabras! Que quixo ser tamén o voso cuarto propio, a vosa casa!

Advertisement

O tempo… ese obxectivo

Artigo publicado no formato dixital de Sermos Galiza o 9 de outubro de 2016. A versión orixinal pode verse aquí.

Cantos máis camiños se busquen e promovan para invisibilizar a historia dun pobo, máis se reforzarán as capas sedimentarias desa historia interna.

Cómpre sermos conscientes do descoñecido ou agochado polas brétemas mestas da desmemoria programada para sermos ninguén, tal e como reafirmaba aquel Balbino tan real como literario.

A devastación do patrimonio prehistórico, o abandono do patrimonio arquitectónico, a desprotección do medio ambiente, o desleixo no atendemento dos sectores produtivos ou a restrición da aprendizaxe da lingua propia e de garantía de usos para as novas xeracións poden ser apenas algunhas das arestas da amnesia oficial programada que vivimos na actualidade, convenientemente herdada do pasado.

Falta de coñecemento, de sensibilidade ou de autoestima case sempre son as forzas radicais que sustentan a negación dunha historia nacional propia que teima en persistir impresa en pergameos, petróglifos, manuscritos ou pedras graníticas románicas ou góticas e tamén, canda elas, nomes de mulleres e homes que son a luz das portas abertas da historia de noso.

Traíame ao acordo esta reflexión tan básica unha nova xornalística recente que falaba dunha familia de Betanzos que, nos nosos días, adorna a súa casa con capiteis do desaparecido convento de San Francisco do século XIV. Non hai como saber buscar para atopar, abofé!

Velaquí dous xeitos de nos interpretar como pobo: a historia propia como sustento retroalimentador do noso rol no mundo ou como adorno material particular.

As cousas que perduran/atópanse baixo a terra, din os versos da poeta Mª do Carme Kruckenberg.

Felizmente, a literatura segue a ser ese fío condutor que nos conta, coa voz da conciencia e da ética, e é así como chegamos á lectura da novela do profesor e crítico literario Ramón Nicolás, O espello do mundo, un título que convida a atravesar o espello convencional da transfiguración opaca, da distorsión de nomes, tempos e espazos, para quebrar, en fin, os territorios da invisibilidade individual e colectiva e, asemade, amplificar a realidade do coñecemento da existencia.

Cada lectura deixa o seu pouso en nós. Dúas son as metáforas visuais que identificamos no remate destas páxinas que brincan o pasado de noso nas mans do presente.

Por unha banda, a sensación de lectora observadora dun relato que discorre a través do reloxo de area, nesa reiteración silente e calmosa do acontecer temporal na Idade Media, cuxo protagonismo maior está non na acción abafante, senón na calidade lingüística do discurso narrativo e na sorprendente descuberta da regular relación epistolar entre dúas personaxes femininas de forte personalidade converxente que a Historia se encargara de varrer, Ona Guiomar e Hildegarda Von Bingen, a Sibila do Rhin, nada ao abeiro da vida intensa noutrora, mais esquecida e agora recuperada nas entrañas pétreas do mosteiro de San Pedro de Ramirás (Ourense).

A outra imaxe que transmite, para nós, esta lectura é a dunha bufarda entre liñas, un facho de luz que vén iluminar ontes escurecidos para lle tirar o barolo á historia non contada, innomeada, agora vertebrada na ponte vivencial da relación entre esas dúas mulleres atraídas por intereses comúns: a curiosidade e a ansia de saber.

Mulleres cultas, con poder e responsabilidade dentro da igrexa bieita medieval, que acreditan na necesidade de asentar proxectos colectivos e no alto valor da sororirmandade, xenerosas e comprensivas ante paixóns terreais que asexan a feble carne mortal para levantaren tabús convencionais perante a sexualidade ou o lesbianismo.

Mulleres con personalidade, con voz propia que reclaman para si un tempo, un espazo novo, sen se enclaustraren nun hábito místico nin nunha lingua allea, como di o aserto de Hildegarda:

(…) gustaríame que se cumprise o desexo de que nun futuro non moi afastado ninguén deba, como me ocorreu a min, solicitar permiso á xerarquía da Igrexa para poñer por escrito as súas visións, e sei que o feito de ser muller non axudou a poñerme as cousas fáciles. E gustaríame, ademais, que o que se escriba non teña que ser unicamente en latín, nin sequera na miña ben amada ignota lingua, senón nas linguas que fala o pobo en cada lugar, dese xeito todo o escrito non só sería entendido por eruditos e cregos.

Levantamento ficcional, de ambientalidade histórica, e posta en valor dun tempo, espazo e protagonista propios, en pé de igualdade con outros alleos, lonxanos, mais eixos comúns vertebradores do marco de aculturación que flúe entre o local e o universal.

Xogo narrativo que transita entre a ficción e a historia que nos orienta a visionar en Ramirás un espello do mundo, metonimia do esplendor da Galiza na Idade Media, pendente de saír extramuros para ser desennobelada.