Chámome celiaquía e cheguei para ficar

Artigo publicado no Sermos Galiza dixital o 27 de abril de 2013. A versión orixinal pódese consultar aquí.

A primeira vez que escoitei a palabra celiaquía foi hai oito anos. Era o diagnóstico que, en palabras do especialista gástrico infantil, permitía identificar o porqué dun trastorno físico agudo que a pequena Mariña, de apenas vinte e dous meses, viña padecendo desde un tempo atrás.

A incerteza perante o mal descoñecido quebrou o silencio inicial e inundou aquela sala de preguntas: que é? gravidade? causas? consecuencias? tratamento? que podo facer?

A didáctica pausada do doutor tomaba a palabra no mesmo momento en que, para min e para toda a familia, comezaba un longo proceso de reaprendizaxe para educar, socializar e convivir cunha persoa celíaca.

A enfermidade celíaca é unha intolerancia permanente ao glute, unha proteína que se acha na maioría dos cereiais: trigo, cebada, centeo, avea, triticale, espelta e kamut. É a doenza crónica intestinal máis frecuente no país, xa que afecta a unha de cada cen persoas que ven atrofiadas as velosidades intestinais, o que impide absorber corectamente os nutrintes (proteínas, graxas, hidratos de carbono, sales minerais e vitaminas).

As causas non adoitan estar de todo definidas, mais apuntan a unha certa predisposición xenética que pode manifestarse en calquera franxa etaria, desde a infancia -unha vez incluídos na dieta os cereais con glute- até a madurez e mesmo pode afectar a varios membros da mesma familia.

A sintomatoloxía pode permanecer silente, o que dificulta o diagnóstico definitivo, ou presentarse en cadros clínicos recoñecíbeis a través da perda de apetito, diarrea crónica, perda de peso, retraso no crecemento, distensión abdominal, vómitos, anemia ferropénica, etc.

As consecuencias dun retraso no diagnóstico ou da ausencia dun tratamento adecuado pode provocar malnutrición, depresións, infertilidade, abortos e maior risco de padecer determinados tipos de cancro vinculados ao aparello dixestivo.

Esta intolerancia permanente que provoca unha doenza crónica acompaña a vida da persoa que a sofre, isto é, non ten cura e o seu único tratamento é o seguimento dunha dieta estrita sen glute. Estas últimas palabras concluían aquel informe médico que pechaba a porta do desacougo para abrir a da incerteza e inseguridade.

A persoa celíaca pode consumir todo tipo de alimentos frescos ou de elaboración natural: carnes, peixes, ovos, leite, cereais sen glute (arroz e millo), legumes, tubérculos, froitas, verduras e hortalizas. Pola contra, debe fuxir de produtos manufacturados, elaborados e/ou envasados e, como norma xeral, debe eliminar da súa dieta produtos vendidos a granel ou elaborados artesanalmente. Asemade, aquilo tan común de tomarlle algo fóra da casa, aloxarse nun hotel ou acudir a xantar/cear a un restaurante convértese nunha odisea onde o máis habitual é confirmar unha e outra vez a expresión incrédula das persoas traballadoras da hostelaría cando consultas como preparan os diferentes menús que ofertan na carta. Rariña, enredante, repugnante, exquisita ou extravagante clienta deben ser algúns dos cualificativos que, sobre min, adoitan pulular polas súas cabezas.

Con todo, na cociña do día a día familiar os trastornos non son menores, aínda que o hábito é verdade que remata por se instalar. O glute pode estar camuflado en calquera dos elementos recollidos na etiquetaxe dos alimentos en forma de amidón, fécula, aromas, condimentos, espesantes ou da serie interminabelmente enumerada como E-1404, E-1410, E-1412, E-1413… Mais tamén reside encuberto na composición de medicamentos e cosmética.

É por iso que a elaboración caseira é a maior seguridade alimentaria para o paciente celíaco. Malia todo, cómpre termos en conta que o risco de contaminación é moi alto, polo que deberá evitarse manipular alimentos propios da dieta sen glute con outra sen glute que pode consumir simultanemente o resto da familia.

O paciente celíaco renunciará, pois, de principio, ao pan, á pasta, á empanada, ás filloas, ás orellas, ás galletas, á pizza, a un bocadillo de friame, a un iogur, ao chocolate con churros, a un bombón, a unha tapa de tortilla, a unha cervexa … ou a calquera menú propio dunha reunión ou evento social que non siga unhas pautas estritas de elaboración. O NON imponse na vida alimentaria dun celíaco. Deberá guiarse sempre pola listaxe de alimentos que supervisa a FACE –Federación de Asociaciones de Celíacos de España– e polo apoio inmediato da ACEGA –Asociación de Celíacos de Galicia. Nos últimos tempos é certo que cada vez son máis as firmas comerciais de alimentación que colocan no mercado produtos etiquetados coa referencia “sen glute”, o que, para alén de ampliar a oferta, permitiu comezar a rebaixar os elevados custes destes produtos básicos.

Como doenza universal, a celiaquía non escolle o estatus socioeconómico dos pacientes que a padecen, mais este si inflúe no correcto seguimento da súa dieta sen glute, a  única medicina que lles permite manter un estado de boa saúde.

Unha dieta sen glute conleva un gasto adicional e extraordinario na alimentación que supón ao redor de 1.500 euros ao ano por persoa. Este gasto extraordinario refírese a alimentos básicos que se tornan en artigos de auténtico luxo: 1kg de pasta sen glute custa ao redor de 7€, mentres que a variada oferta con glute permítenos mercala desde pouco máis de 1€; cando 1kg de fariña sen glute ascende a 4€, con glute convértense en 0,50€; un paquete de 300 gr. de pan relado sen glute custa 3€, mentres que con glute só 0,25€.

Ser celíaco supón un sobrecuste económico moi elevado que nesta altura moitos pacientes non poden asumir e hoxe, 27 de abril, Día Mundial da Celiaquía é bo lembrármolo aquí. Cantos pacientes e/ou familiares celíacos se agochan entre esa cifra estarrecedora, que encolle a alma un pouco máis aínda, de 6 millóns de desempregados no Estado español e de 287.400 persoas na Galiza, o que eleva a taxa ao 22,35%, segundo os datos da EPA?

Histórica reclamación era a campaña de petición de atendemento á Administración, española e galega, que amparase axudas económicas para os pacientes celíacos -que si existen en países da UE como Francia, Inglaterra ou Italia-, como histórica consecución semellaba a aprobación, por parte dos tres grupos políticos do Parlamento galego, dunha iniciativa de xuño de 2008, proposta polo BNG, na que se reclamaba á Xunta que iniciase negociacións co Gobierno central para se sensibilizar coas familias con celíacos ao seu cargo. O texto, concretamente, suxería a redución do IVE dos produtos alimentarios sen glute e a creación dun sistema de axudas económicas ou beneficios fiscais. Asemade, contemplábase a posibilidade de crear programas sociais para o apoio económico ás familias con menos poder adquisitivo e o estabelecemento de convenios coas empresas produtoras para lograr unha rebaixa dos prezos.

Mudam-se os tempos, mudam-se as vontades, / Muda-se o ser, muda-se a confiança  din os versos de Pessoa. Desde o 1 de marzo de 2009 en que o PP accedeu ao goberno galego non se soubo máis nada deste acordo, nin da súa posta en práctica, unha mostra máis da insensibilidade de quen non goberna para quen verdadeiramente o precisa, malia a multiplicación dos problemas económicos no seo das familias galegas nos últimos anos.

Advertisement

We don´t need another hero

Artigo publicado na versión dixital do Sermos Galiza o 19 de abril de 2013. O orixinal pódese consultar aquí.

Isto foi de converterme entre felina
e feliniana
de sub-realizarme outra vez
e rebelarme
e revelarme
e descubrir que cabería
ser outro fotograma.

As uñas crecen, Silvia Penas Estévez.

Ímonos afacendo ao cántico rutineiro entoado baixo a batuta da eterna culpabilización co que certos dedos índices sinalan calquera voz disonante ou discordante.

Ímonos afacendo á redundante acusación de politizarmos calquera marxe dunha realidade desequilibrada e inxusta desde o mesmo momento en que a voz individual se converte en eco social e público.

Politiza quen denuncia a cada vez máis fonda fractura provocada pola desigualdade social; quen se solidariza cos milleiros de persoas estafadas por bancarios avarentos e gobernantes consentidores e expulsadas do seu acubillo morador.

Politiza quen se nega a aceptar un ensino público decadente ou un servizo público sanitario restritivo; quen rexeita a proposta da nova lei de educación do PP por ofertar unha asexante viaxe ao pasado en materia de educación para o futuro.

Politiza quen aposta por cidades humanizadas pensadas para as persoas; quen é consciente de que este país é unha mina en recursos agropecuarios, gandeiros, mariñeiros, marisqueiros, forestais, arquitectónicos, paisaxísticos e por iso trata de impedir o espolio alleo e defende a súa produción natural e sostíbel.

Politiza quen se orgulla da sorte de contar cunha cultura rica expresada nunha lingua propia que nos retrata nun inmenso arco da vella plural.

Politiza quen non acepta involución oficial premeditada no demorado calendario de avances conseguidos no proceso democrático de normalización lingüística dos últimos trinta anos.

Politizamos, di a acusación perenne; isto é, partimos de pensamento, obra e nunca omisión de responsabilidade cívica, duns principios políticos, efectivamente.

Semella que o razoamento deste camiño de ida debera concluír, en consecuencia, noutro camiño de volta: quen así non actúa, non politiza. E velaí como chegamos á constatación de que desde o PP non se politiza, logo non actúan no exercicio do goberno -estatal, nacional e local- en clave política (?), dato sorprendente cando, nesta altura (de moi poucas miras) en que reiteradamente nos (des)encontramos, o seu eco enxordece no exercicio da confusión mediática e a súa sombra palidece nunha ausencia covarde xa dolorosamente prolongada.

Mais non era pretensión nosa politizar estas breves liñas, senón falar de literatura. Ou será que tamén -como case todo e case sempre- non han deixar de ser dúas realidades de todo indisociábeis?

A sucesión de arias necrolóxicas no ámbito da cultura non deixan de bater en nós, mancando as despedidas afectadas que levan consigo ilusións, proxectos e compromisos; por iso é tan necesario saudar con traxe de domingo, dar a benvida coa música da banda municipal e aloumiñar colectivamente o nacemento dun novo premio literario, o I Premio de Poesía Manuel Lueiro Rey.

Un novo premio que abre a porta grande ao verso que nos viu nacer para a literatura culta e popular; un novo premio que axuda a engrandecer a memoria da vida e obra dun escritor adscrito á xeración poética do 36, aínda falto da necesaria análise restauradora na complexa historia -tamén literaria- da posguerra española e galega.

Cando na actualidade todo esmorecemento de iniciativas culturais se xustifican invocando o amedrentador vocábulo crisem a sensibilidade e a vontade sociopolítica comunitaria demostran, máis unha vez, que é posíbel retroalimentármonos á calor das palabras. O pulo institucional, social e individual a conxuraren a barbarie da incultura e o culto á ignorancia selectiva.

O pasado sábado culminaba un longo proceso de xestación no que participaron o Concello de Fornelos de Montes e a Asociación de Veciños O Cruceiro da Laxe ao apostaren pola convocatoria deste premio. A editorial Sotelo Blanco canalizaría o obxectivo final: a visibilidade pública do poemario gañador, As uñas crecen, de Silvia Penas Estévez que xa, individual e colectivamente podemos gorentar e partillar desde a complicidade lectora.

A celebración deste evento cultural de xeito coordinado desde o compromiso cooperativo do movemento asociativo veciñal e mais dun concello do centro-leste da provincia de Pontevedra, de escasos 2.000 habitantes, recoñecido polo seu alto índice de pluviosidade, mais non por posuír unhas extraordinariamente sobardadas arcas municipais, converteu a entrega do premio nunha festa popular e de reunión fraterna ao redor do orgullo de lembranza da biobibliografía de Manuel Lueiro Rey, quen foi fillo nado no seu berce o 9 de abril de 1916. E chegou o ramo para este acto cómplice nas voces dos nenos e nenas do CEIP Doutor Suárez, grazas ao traballo multiplicador do seu equipo docente, para sementar o relevo interxeracional dos versos de Lueiro Rey nas voces da infancia de hoxe, mulleres e homes de mañá.

We don´t need another hero resoaba na voz poderosa de Tina Turner hai un tempo, lembran? Cantaruxamos agora o retrouso para escorrentar os pseudoheroes que xustifican a súa inacción en política desde a falacia de que outra forma de xestionar os recursos públicos, o benestar social e a creación e difusión cultural é imposíbel e mais os ventrílocuos da Fräulein Rottenmeier apeladores da teoría do quero mais non podo.

We don´t need another hero nin mesías proféticos que adiviñen a fin do sacrificio para somnolentas datas futuras, sempre adiadas, conforme o burato negro da maioría social traballadora afunde un chanzo máis.

E a letra da canción retumba sonoramente máis unha vez en altofalante atronador que retorna: e eu pregunto cando imos cambiar, vivimos con medo, até que non quede nada.

Só precisamos cidadanía humana, con corazón e alma para apreciar a sensibilidade desde o compromiso e a vontade firmes nos valores que indisolubelmente nos representan.

E literatura, infinitos versos, liñas interrogadoras e diálogos sedutores que tomben de vez cancelas e contras.

Vídeo do acto de presentación de Forked Tongues, en Dublín

Esta é a gravación realizada na presentación do libro Forked Tongues no Instituto Cervantes de Dublín, o pasado 28 de febreiro, xunto a Yolanda Castaño.

Eu tamén son vítima dun plan para amedrentarme

Artigo publicado na edición dixital de Sermos Galiza. O orixinal pódese consultar aquí.

Rematada a Semana Santa de Paixón, Morte e Resurrección, xa estou en disposición de confesar publicamente algo que a algunhas persoas ha sorprender: comprendo a mensaxe, letra por letra, palabra a palabra, frase por frase e mesmo desde a oración simple até a subordinada final, que o Presidente da Xunta pronunciou este 1 de abril nunha rolda de prensa para explicar a publicación dunhas fotografías súas marítimo-estivais en compañía dun coñecido contrabandista, na actualidade encarcerado.

Certamente, a lonxanía daqueles tempos -as fotos son de 1995-, a inconsciente mocidade do Presidente do Goberno galego naquela altura –34 anos-, a friaxe da neve dalgún outro lugar da xeografía próxima retratada cuxo nome non é quen de se lembrar, xunto ao descoñececemento absoluto da nosa tradicional carta de presentación compañeira e ti de quen vés sendo?, sentenzan en firme a bonhomía do Sr. Presidente e, por suposto, a inocencia total perante as linguas marmuradoras que de seguro xa andarán a espallar ese maldicir de dime con quen andas e direiche quen es!

Porque que andarían a facer vostedes daquela? Lémbrano? Eu, si, simplemente traballar nun estudo de dobraxe como asesora lingüística, onde era moi difícil cobrar puntualmente cada mes, e preparar as oposicións ao corpo de profesorado de ensino secundario. Nada estimulante nin divertido, a verdade, e sempre en terra firme, abofé! Ou tentando manter os pés na terra! E de sol mariñeiro e corpo do(u)rado, nin falar!

Toda a miña solidariedade, xa que logo, para co Sr. Núñez Feijoo, porque eu, e estou ben segura de que non son a única cidadá galega, polo que a meritaxe do ego persoal pretende aquí ser nula, tamén son vítima dun plan para me amedrentar. Sei de que fala, Sr. Presidente. E desde hai tempo non lle me é nada novo, pódolle asegurar que, ás veces, mesmo causa efecto este plan tan maquiavelicamente definido desde macroestratosferas lonxanas que eu chego a identificar a duras penas, malia si me localizaren a min e os meus cos seus potentes radares, porque acabo por ser sempre albo das súas poderosas determinacións.

Preguntarase o porqué, con boa razón. E eu debo xustificarme tamén con razóns esclarecedoras, mais do que con figuras de pobreza retórica evasiva.

Desde o 1 de marzo de 2009 percibo un nivel de agresividade na miña persoa e no meu contorno difícil de ignorar, como se eu tamén fose vítima dun plan para me amedrentar.

Comprobo, como vítima amedrentada, que a miña nómina como funcionaria mingua vertixinosamente a un ritmo inversamente proporcional á suba dos produtos de consumo básico; incluso alguén puido decidir que debía sacrificar, sen a miña consulta, a paga extra do pasado mes de xullo.

Comprobo, como vítima amedrentada, que o meu traballo como docente do ensino público se viu reiteradamente desprezado e infravalorado, ao verme obrigada a asumir tarefas que non me correspondían como profesional especialista nunha materia determinada e asistir, indefensa, á instalación na sociedade de prexuízos de extrema confusión, prexulgándome até extremos en que me debía sentir culpábel, dobremente culpábel, ou incluso triplemente, por ter traballo, ser funcionaria e ademais profesora -Santísima Trindade!- porque xa se sabe… hai alguén máis larchán, incumpridor, paria, irresponsábel e deshonesto no mercado laboral?

Comprobo, como vítima amedrentada, que o ensino público suma cifras interminábeis de recortes e restricións en recursos humanos e económicos que afectan, de maneira significativa, a atención á diversidade, mentres que o ensino privado -nada diverso e con dereito de admisión ben restrinxido- aperta cada vez maiores ingresos millonarios para concertar todo o posíbel e máis, mesmo sacrificando a igualdade de xénero.

Comprobo, como vítima amedrentada, que as familias daquela coñecida clase media, grandes perdedoras dunha partida bárbara en que alguén mudou as regras do xogo á súa egoísta vontade, perderon a gratuidade de libros e material escolar para os seus fillos e fillas, gratuidade que agora han perder tamén para o acceso ao comedor escolar, en momentos en que as microeconomías familiares son especialmente febles e inseguras para as e os menores.

Comprobo, como vítima amedrentada,  que a miña lingua é cacheada en canto asoma nalgún espazo público de uso común -fóra do uso limitado e litúrxico- e é illada en corentena inmediata para que non se contaxie o seu proceso normalizador progresivo, iniciado hai trinta anos e conducente a estimular o seu emprego común pola sociedade.

Comprobo, como vítima amedrentada, como prescribe a aprendizaxe e uso da lingua propia e oficial de Galiza nun dos berces fundamentais da súa adquisición -xunto coa casa, a familia e o contorno- ao tempo que se alenta o profesorado a incumprir a lexislación do TSXG que anula os apartados cruciais do tan denigrado, social e profesionalmente, por incompetente para os usos que di defender, Decreto do plurilingüismo.

Comprobo, como vítima amedrentada, que os nenos e nenas galegos, nin tan sequera os galegofalantes iniciais, non poden escolarizarse xa en galego nas zonas urbanas, nin sequera como medida garantista de respecto á petición das súas familias.

Comprobo, como vítima amedrentada, que o andazo do desemprego vai contaxiando o meu redor, ameazando con ficar longo tempo para converter en inservíbeis aqueles profesionais de curriculum de altura ou anular as capacidades mozas de reacción da xuventude máis e mellor preparada da historia de noso, convencéndoa de que en ningún lugar se está mellor que coa maleta ao lombo para coñecer mundo, xogando a ser os Callejeros viajeros buscadores de tesouros ou os Galegos polo mundo máis fashion, cuquis e triunfadores.

Comprobo, como vítima amedrentada, que os meus parentes xubilados, logo dunha vida de traballo intenso e sen regalías, comezan a pagaren as súas medicacións crónicas cando, aínda en 2012, Galiza era a comunidade coas pensións máis baixas de España, ou como a solución á redución das listaxes de espera incontroladas na sanidade pública consiste en derivar pacientes do SERGAS á sanidade privada, adiantando estes o custe das consultas médicas ou intervencións necesarias.

Comprobo, amedrentada, que a luz do día manca para me descubrir, ao pé de cada portal e de cada supermercado do barrio, novos habitantes do contorno ao asexo do mantedor refugallo dos contedores de lixo orgánico e inorgánico.

Comprobo, como vítima amedrentada, que milleiros de homes e mulleres se botan á rúa día a día, incansabelmente, para reclamaren aos especuladores ladróns bancarios os seus aforros dunha vida de restrición e recuperaren a dignidade roubada, non sucumbindo á mentira duns e doutros e advertindo que isto non vai ficar así.

Comprobo, como vítima amedrentada, que o verbo quitar se conxuga e amplifica nunha familia léxica nunca antes tan dominada –as quitas– para tentar xustificar o que non deixa de ser un roubo, unha estafa, un espolio, unha cruel mofa soberbia, pois os teus custosos aforros nunca debiches pensar que eran teus, senón un produto para partillar en partes desiguais á procura da salvación do propio banco, sen dereito a opinión e con autorización e connivencia gobernativa para o sacrifico dos pobres.

Comprobo, como vítima amedrentada, que o comercio local, motor económico, esmorece engolido por macrosuperficies devoradoras e impersoais que focalizan o interese económico no hiperconsumo megalómano irracional.

Comprobo, como vítima amedrentada, a sinatura de necrolóxicas de cabeceiras de xornais, empresas editoras, compañías de teatro, o ocaso da produción audiovisual ou do sector da animación e o ocultamento da difusión, en xeral, de toda a identidade plena que amosa a cultura galega.

Rematada a Semana Santa relixiosa oficial, a cidadanía galega continúa a súa letanía de desalentadores calvarios programados desde esa doutrina-penitencia do shock perpetuo en que o peor aínda está por chegar.

Mais, en pé, sereos, a limpa fronte erguida, arroupando con calor humana e alento solidario as sucesivas procesións laicas resistentes, que, estación tras estación, nos veñen convocando, tantas veces convertidas en manifestacións irreais polos medios de comunicación públicos, milleiros e milleiros berran xustiza para visibilizaren con potente luz de contraste que as novas de información xornalística nacional, estatal e internacional que o Presidente do goberno galego provoca deberían ir máis aló dunha indecente, inmoral e inxustifícabel travesía en iate de ocio de procedencia dubidosa e en compaña de amizades perigosas.