Virus selectivo

Artigo publicado en Nós Diario o 18 de xuño de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

O 15 de xuño lembramos a aprobación hai 37 anos dun marco legal fundamental para a reparación da lingua galega: a Lei de normalización lingüística.

Unha lei que de acordo co establecido no artigo 3 da Constitución e no 5 do Estatuto de Autonomía […] asegura a normalización do galego como lingua propia do noso pobo e que no artigo 22 determina que o Goberno Galego asumirá a dirección técnica e o seguimento do proceso de normalización da lingua galega.

Parécenos inverosímil que exista outro marco regulador dun proceso vivo e social coma este inmutábel tantas décadas despois, como se aquela sociedade e a actual fosen as mesmas. Mais se cadra iso ten moito a ver coa falta de dirección técnica e política á que obriga a lei.

Agora que estamos a piques de ratificar nas urnas a necesidade dun cambio político en clave galega que xa é perceptíbel na sociedade, non esquecemos a nula atención ao proceso de normalización do goberno galego do PP na última década.

Non foi posíbel esquecer a presenza dalgúns dos seus membros en manifestacións explicitamente antigalegas e defensoras da separación das crianzas por razón de lingua na escola, asegurando Feijóo en plena campaña de 2009 que estas teses estaban dentro do seu partido.

Mais o ramo chegou agora cando, a piques de rematar un curso inédito, se anula a convocatoria de axudas a proxectos escolares de fomento do uso do galego por causa dun virus (ben selectivo) que, no entanto, nas mesmas circunstancias, semella non ter atacado outros proxectos educativos.

O futuro que cada vez máis queremos converter en pasado concretou unha estratexia desgaleguizadora, nomeadamente na escola, que fixo caso omiso da Lei de normalización lingüística e mais do Plan xeral de normalización lingüística de 2004, esnaquizando os pactos e consensos políticos e sociais conseguidos como mostra da cohesión e acordo que sempre é quen de acompañar a lingua dun pobo.

Advertisement

A propósito da(s) lingua(s)

Artigo publicado en Nós Diario o 6 de febreiro de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

A respecto das linguas, quen agora lles escribe observa un discurso insistente Na máxima consideración cara á diversidade lingüística mundial e a necesidade de adquisición da competencia plurilingüe, garante de éxito maior canto máis temperá sexa a exposición das crianzas á aprendizaxe de linguas diferentes da inicial.

Tamén cara á inmersión lingüística como principal procedemento garantista de aprendizaxe doutras linguas e mais cara á consideración de que un bo dominio dunha lingua allea precisa de contextos conversacionais próximos que favorezan o uso, moito máis aló dunhas contadiñas sesións lectivas.

Ora ben, este discurso politicamente correcto e vestido modernísimo íspese ao nos referirmos ao contexto sociolingüístico galego.

E entón, a inmersión lingüística en galego é unha medida antipedagóxica e discriminatoria, xa que impide a correcta aprendizaxe do castelán; a impartición de materias en galego non debe permitirse por invalidar o correcto e homoxéneo proceso formativo do alumnado nas áreas de prestixio social, que é o que conta nos currículos académicos, pois o ámbito humanístico é complementario e subsidiario, xa se sabe!

Consecuentemente, o ensino en galego adoutrina un alumnado sectario, extremista e separatista porque é un «ente politizado per se»; o concepto de normalización lingüística vólvese obsoleto porque «aquí ya somos todos normales» e aplicar un reforzo positivo para a recuperación do galego significa privar de liberdade a sociedade galega e impoñerlle coercitivamente unha vontade antinatural.

No entanto, ben sabemos que o mañá dos nosos fillos e das nosas netas, do noso alumnado, tamén será galego e en galego na medida en que nós o apreixemos nas nosas bocas e nos nosos corazóns, sen renuncias avergoñadas nin claudicacións cultivadas na ignorancia que outros procuran e fomentan.

A nosa lingua no faiado

Artigo publicado en Nós Diario o 30 de xaneiro de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Boa parte do noso labor docente dedicámolo a avaliar. Non só por ser prescritivo, senón porque é preciso para testar, ratificar ou rectificar un proceso áxil, dinámico, diverso, transversal, continuo e interactivo como é o ensino-aprendizaxe. Mais, sobre todo, porque toda (auto)avaliación leva implícita reflexión e formulación de propostas de mellora, pois a práctica educativa impera sobre o marco teórico, sempre un bocado abstracto e homoxeneizador.

No entanto, unha década após a aprobación unilateral do Decreto para o plurilingüismo, de costas viradas á maioría social, aos movementos de renovación pedagóxica, ás institucións oficiais competentes na materia, aos colectivos docentes, sindicais, familias etc, é moita hora de facermos balance de resultados a respecto do desenvolvemento dos seus principios xerais, do deseño e aplicación dos Proxectos Lingüísticos de Centro, da actuación dos Equipos de Dinamización da Lingua Galega e do valor pedagóxico das seccións bilingües e, sobre todo, dos centros plurilingües.

Cómpre, en definitiva, verificarmos se este marco normativo cumpriu a función de garantir a competencia plena e en igualdade nas dúas linguas oficiais e o de acadar a adquisición dun coñecemento efectivo en lingua(s) estranxeira(s), como regula a Lei de normalización lingüística.

Neste sentido, o alumnado que acaba de rematar 4º ESO é herdeiro da norma citada, mais ninguna avaliación interna coñecemos nesta década que, á vista de análises externas, pode ser cualificada de regresiva e moi lesiva para a boa saúde do galego como lingua minorizada e en proceso de normalización.

A reconstrución dunha desfeita. Abrir un tempo novo para tomar a palabra. Eis o noso reto e compromiso vixente para quen, en palabras de Agustín Fernández Paz, amamos e defendemos a pluralidade lingüística, pero nunca a costa de deixar arrombada a nosa lingua no faiado.

Fóra de cobertura

Artigo publicado na versión en papel do Sermos Galiza do 31 de outubro.

Cúmprense agora 10 anos da primeira gran mobilización convocada pola plataforma Queremos Galego. A primeira dunha xeira de accións continuadas no tempo e reforzadas no pulso comprometido da sociedade galega que non se resigna a acatar a asunción por imperativo legal do descoñecemento académico do seu idioma nin do seu afastamento emocional promovido pola corte oficial de renegados.

As consecuencias da política lingüística desactivadora e restritiva practicada polo goberno do PP de Galicia, baixo a batuta consciente de quen desertou dos principios básicos da sociolingüística, viñémolas coñecendo a través de diferentes canles, desde as que verificamos no noso día a día até as que certifican a realidade cun carimbo de oficialidade. Unha política lingüística que camiña cara a unha situación de fóra de cobertura para o galego, cualificada como éxito por parte dos seus promotores políticos.

Con todo, na defensa da nosa lingua o pobo non cansou, do mesmo xeito que, malia todo, tampouco o goberno mudou en ningún momento a súa estratexia negacionista, o que acrecenta a gravidade da súa inacción tan irresponsábel e contraria á vontade do pobo.

Os datos do IGE certifican o agardado fracaso da política lingüística: a presenza do galego entre a xente moza segue caendo por debaixo do 40% e case un 25% da rapazada entre 5 e 14 anos non sabe expresarse no idioma, o que invalida a tan reiterada afirmación dos políticos a respecto de que “nunca tanto e tan ben se falou”.

Da irresponsabilidade á mentira en política lingüística o camiño é curto e non hai máis que se aproximar á vida das aulas para que a certeza da verdade se impoña.

Neste primeiro curso como docente de lingua e literatura galega nun instituto urbano coruñés puiden adiantarme aos resultados do IGE.

O alumnado de 1º ESO, isto é, a xeración á que se lle aplicou o actual Decreto de plurilingüismo, presenta carencias maiúsculas na competencia lingüística en galego, tanta que apenas eran capaces de se presentaren oralmente o primeiro día a partir da construción dun enunciado que achegase o seu nome propio, o seu centro de orixe e a nota conseguida na materia de lingua na avaliación final de 6º de primaria.

A sorpresa inicial ficou adulterada pola tristeza e a impotencia perante aquelas crianzas ás que a escola, desde os 9 cursos anteriores, non foi quen de dotalas de ferramentas comunicativas no idioma propio e oficial do país, xa convertido en lingua estranxeira.

Retumbaba de novo a memoria da dobre función desgaleguizadora da escola doutrora: por unha banda, extirpadora do galego aprendido na estirpe da casa e, pola outra, barreira para o acceso á cultura lingüística galega no ensino naqueles casos en que a quebra interxeracional impide a transmisión do idioma na familia.

E perante esta fotografía, metonimia dun todo de negativa afectación colectiva, quen asume responsabilidades?

Todas as medidas tomadas nestes últimos 10 anos polo goberno de Núñez Feixoo tiveron como diana a erradicación da función normalizadora, isto é, reequilibradora do uso do galego como lingua minorizada desde o reforzo positivo.

A xustificación dos exiguos capítulos orzamentarios dirixidos á política lingüística convértense en gastos puntuais, eventistas, descoordinados entre si e sen avaliación coñecida publicamente que confirmen a vontade eficaz do investimento.

É por iso que cobran importancia proxectos, a priori modestos, mais de vocación comprometida coa normalización, nados do esforzo persoal ou e exentos das necesarias fontes de financiamento.

Traemos para aquí a consolidada e expansiva experiencia dos 21 días co galego, o proxecto Youtubeir@s ou o programa Apego, o recente Desafío 48 horas, o Modelo Burela, as escolas Semente, o portal GCiencia ou o proxecto de divulgación científica Moléculas en galego, como exemplos de forte impacto social.

A nosa indignación medrou nestes anos, mais lonxe de se esgotar nun anceio resistente, fomos quen de nos reactivar en positivo, porque, en palabras de Agustín Fernández Paz: “somos da estirpe dos indignados (…) que amamos e defendemos a pluralidade lingüística, pero nunca a costa de deixar arrombada a nosa lingua no faiado”.

A Coruña: parladoiro e debate aberto “Como reverter o proceso actual de substitución do galego nas xeracións máis novas?”, o 12 de novembro ás 20 h.

(Man)teñamos o plan

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 8 de agosto de 2019.

Recentemente o goberno da Xunta de Galiza, a través da SXPL, deu a coñecer ao público un Plan de dinamización da lingua galega 2019-2022, entendemos que lexítimo herdeiro doutro anterior, presentado e difundido nas súas redes co mesmo nome, mais con mudanza na cronoloxía de actuación (2018-2022). Ano arriba, ano abaixo, o caso é ter un plan ou, cando menos, falar del!

A razón de ser deste plan xustifícase na necesidade de deter o proceso de desgaleguización nesta altura en que, como ben sabemos, está a se conducir o noso idioma propio á irrelevancia social no presente e á quebra definitiva da transmisión xeracional no futuro.

Recóllese a necesidade de coordinación interna e implicación de todo o goberno galego para coa execución deste plan, así (en plan…) como de participación de organismos referentes como a Real Academia Galega, o Consello da Cultura Galega e outras (innomeadas) organizacións especificas da mocidade, a cultura e o voluntariado.

Como antecedentes este novo (?) Plan (e veña plan…) enumera o Plan Estratéxico de Galicia 2015-2020, o Plan Estratéxico 2010-2013, ou o Plan Estratéxico de Xuventude 2014-2016, nos que resulta facilmente comprobábel a data de caducidade próxima ou xa superada –non só de consumo preferente-, mais de cuxas avaliacións nada soubemos para faceren pé e achantar os piares seguintes. Mais xa sabemos que o importante é colocarmos no foco mediático un plan, ou dous ou tres…

Ben é certo que tamén nesta proposta se apela de xeito recorrente ao Plan xeral de normalización da lingua galega (PXNLG), aprobado por unanimidade no Parlamento galego en 2004, mais certificada a súa defunción en 2009 coa chegada ao goberno (e ao poder do desgoberno) do señor Feijoo e o seu equipo ideolóxico desgaleguizador.

Neste sentido, sorprende que a operación de maquillaxe habitual practicada no último decenio para as cuestións de política lingüística se convirta, nesta reviravolta mediática, noutra intervención de cirurxía estética ao pretender asentar os principios deste novo (por reiterado intento) plan no diagnóstico de puntos fortes e febles detallado no PXNLG para a situación do galego na mocidade daquela altura, isto é, hai exactamente tres lustros.

Precisamente nestes tempos en que todo é tan volátil, corre e muda de xeito imparábel, o punto de partida sociolingüístico resulta reseso ou mesmo xa anacrónico (se cadra como a propia vontade lexisladora). Acreditar en que o diagnóstico do coñecemento lingüístico, usos e actitudes que representaba a mocidade en 2004 é un retrato sociolingüístico actual, resulta cando menos cuestionábel.

A xustificación do plan nace “pola necesidade de fomentar e propiciar o seu uso entre a xente nova que xa ten competencias lingüísticas en galego” e a estratexia estará focada a mozas e mozos con idades comprendidas entre os 14 e os 30 anos.

Descoñecemos de onde proceden os datos empíricos do goberno galego que permitan confiar, como punto forte de partida, nesa categórica competencia lingüística consolidada en galego, que non obsevamos na realidade das aulas nin na realidade social que nos acompaña, pois este goberno leva incumprindo desde o 2010 o propio mandato do seu Decreto 79/2010, que se autoobrigaba a, “con periodicidade anual, despois de finalizar o curso escolar”, avaliar os resultados derivados da aplicación deste decreto.

Unha avaliación dun “decreto de plurilingüismo” da que nunca soubemos, curso tras curso, cando por primeira vez en democracia se prohibiu o galego como lingua de aprendizaxe e coñecemento en materias do ámbito científico, tecnolóxico e matemático, ademais de facilitar que as poucas que eran de impartición obrigada en galego, no ámbito humanístico e social, puidesen ser impartidas en lingua estranxeira (inglés). Este si que foi un medido e certeiro plan contra o galego!

Ese foi o plan en que se escolarizou desde a educación infantil quen agora suma os 14 anos. E agora o plan é elaborar un plan de galeguización para a mocidade que se comezou a desgaleguizar cun plan escolar hai 10 anos. Vaia plan!

Herdanzas en vida

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 13 de xuño de 2019 (número 350).

Tradicionalmente, conxugar o verbo herdar en primeira persoa levaba implícita a dolorosa perda do ser querido a cambio da posesión dun ben legado como prezada prenda da xenealoxía familiar.

Da herdanza xenética á herdanza material no fío do cordón umbilical da emotividade cosanguínea contida na memoria íntima.

No entanto, a mudanza da enxeñaría fiscal tributaria, sempre de costas ao valor emocional, trocou a forma e o fondo do concepto herdado.

Fálase agora con normalidade das herdanzas en vida ou pactos sucesorios inter vivos, que priman o adianto ao acceso á herdanza das testadoras vivas por parte das beneficiarias.

Nun primeiro acordo posibelmente esteamos a pensar en herdos materiais, tanxíbeis, privados, individuais. Unha casa, unha leira, un negocio familiar, unha chousa, un monte, unha empresa…

Mais tamén pode tratarse de herdanzas simbólicas, emocionais, de alto valor cualitativo para nos definir como somos e, sobre todo, de quen vimos sendo: un álbum de fotos coa cartografía familiar, un xogo de lenzos bordado coas iniciais da casa, uns brincos de acibeche e prata negra, un pano de man, un reloxo de peto, unha colección de vinilos…

E aínda tamén pode suceder que a transmisión benquerida sexa un ben inmaterial e colectivo como o patrimonio cultural e o idioma galego.

Sexa cal for a realidade obxecto de transmisión, tanxíbel, física, cuantificábel ou emocional, inmaterial, a concreción dun pacto sucesorio precisa vontade emisora testadora e receptora herdeira, para alén de documentos notariais, sen máis fe de vida que o propio apego e compromiso por respectar e quererlle ben ao que vén canda nós como un galano senlleiro, histórico e colectivo.

E nese (ausente) pacto, ou en ausencia de vontade, estamos a respecto do idioma galego.

A quebra da transmisión interxeracional anula a continuidade natural do galego como lingua inicial dos afectos coa que aprender a nomear o mundo. A interrupción do reforzo comunicativo do contorno de socialización infantil impide a consolidación do galego como lingua habitual, mesmo naqueles cada vez máis minguados fogares que educan con vontade consciente de ser o galego a lingua de relación coas crianzas.

A perda da condición de lingua vehicular plena do galego na educación infantil e obrigatoria, xunto á consolidación dun estatus de presenza ínfima e marxinal da nosa lingua propia en favor da máxima ocupación do espazo do coñecemento por un pseudobilingüismo español-inglés, anulan a facultade de operar a escola como garante dunha boa adquisición lingüística verdadeiramente plurilingüe desde a raíz propiamente galega.

E até aquí chegamos, coas consecuencias do desprezo, aló polo ano 2007, dun pacto político previo por parte do Partido Popular de Galicia (Galego é outro contar…) e concretado, unilateralmente e coa sociedade en contra, ao máis puro estilo recolonizador, en sucesivas accións legais a partir do seu retorno ao goberno da Xunta de Galiza en 2009.

Porque, logo de 10 anos de retroceso contrastado no coñecemento, uso social e transmisión interxeracional do noso idioma propio e oficial, así como de quebra de consenso e perda de ética política a respecto do desenvolvemento da Lei de normalización lingüística e do Plan xeral de normalización lingüística, ambos os dous aprobados por unanimidade en 1983 e 2004 respectivamente, son moito horas de emprendermos un outro camiño para a recuperación da lingua galega.

Certo é que non existe un camiño único nin tampouco un único responsábel.

Certo é que, como feito social, é preciso activarmos a corresposabilidade para asumirmos a planificación dun proxecto de normalización consonte a realidade actual.

Certo é que non podemos renunciar a reclamar vontade política e apego emocional á nosa lingua da man para seguirmos a ser e existir como galeg*s no mundo da biodiversidade e do ecolingüismo.

Agora que sabemos que Marcos goza de ensinar as vinte e cinco especies de orquídeas que agocha O Courel, algunha delas única no planeta, para preservar esta riqueza natural, procurarmos un posíbel punto de partida para o retorno ao compromiso colectivo co futuro da lingua galega é a nosa obriga para preservármonos tamén dentro da riqueza cultural e lingüística global.

Co Libro Galego de Gala

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 16 de maio de 2019 (número 346).

Espindo días e noites chegamos ao 17 de maio que, desde 1963, é data sinalada no calendario como Día das Letras Galegas e no almanaque emocional galego como o día da nosa representación cultural identitaria a través da lingua de noso, propia e oficial: o galego.

Somos o que lemos, somos o que falamos, somos tamén o que escribimos.

Mais a pregunta xorde en todo proceso creativo: para quen escribimos? Quen nos le?

Non recorran a unha xustificación pensada desde o culto ao egotismo nin desde unha pose de escaparate existencialista, senón como interrogantes necesarios para quen pensa, sente e escribe desde unha lingua minorizada.

Porque lingua e literatura son as dúas caras da moeda do proceso creativo, o punto de orixe e o de chegada.

E no tránsito está a vontade e a necesidade de contar, de transmitir, de emocionar, porque, en palabras do escritor Xabier P. DoCampo, “o acto máis sublime de amor que eu coñezo é contar unha historia”.

A historia do último ano, desde a perda do amigo escritor, volveu facerse presente na Gala do Libro Galego, organizada pola Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, a Asociación Galega de Editoras e mais a Federación de Librarías de Galicia e celebrada hai escasos días no Teatro Principal de Compostela, ao se recuperaren as derradeiras palabras pronunciadas en público polo mestre DoCampo na pasada edición ao recoller o premio de narrativa polo súa magnífica novela A nena do abrigo de astracán.

Maldicira naquela altura, con voz vehementemente doída, todos aqueles que non coidan do libro, que deixan o sector do libro desamparado. Celebrara, no entanto, a necesidade de seguirmos vivindo no libro galego, no traballo e na festa do libro galego.

Festa e reivindicación do libro galego retornaron ao escenario colectivo dunha gala que recoñece o traballo editorial de todo un ano, mais tamén segue a reclamar tempos en que se produza algunha mudanza en positivo ao redor da aposta do goberno galego nos procesos creativos autoriais, na promoción e dinamización do libro e da lectura, no desenvolvemento sempre adiado da Lei do libro, na aprobación do plan de lectura ou na proxección internacional da nosa literatura.

E mentres agardamos, nada agardamos. Traballamos, coa optimización dos recursos dispoñíbeis e procurando avanzar na experimentación e retroalimentación dun proceso creativo que non admite freos nin desprezos. Traballamos para que os libros e as lecturas alimenten vidas na credibilidade da xustiza, da equidade, da igualdade, como vimbios contra a censura. Que bo exemplo recibimos do alumnado do IES Punta Candieira defendendo a non usurpación e silenciamento da súa exposición de poemas!

A liberdade está en perigo e nós estamos en perigo na súa ausencia. E prívannos de liberdade quen precisamente a invoca falazmente para reducir até a extenuación a posibilidadade de aprender a nosa lingua.

Segundo o estudo elaborado pola Mesa pola Normalización Lingüística, o ensino en galego en educación infantil nas cidades apenas chega ao 8% do alumnado e máis do 70% dos centros urbanos realizan o primeiro ensino maioritaria ou exclusivamente en castelán.

Á quebra da transmisión xeracional cómpre engadir a falta de reforzo positivo en tempo lectivo para a aprendizaxe da competencia lingüística suficiente que permita a seguridade necesaria do seu uso.

Para quen escribimos? Unha sociedade moza incapaz de recoñecer o significante galego para percibir o seu significado, a semántica propia das nosas palabras, e mais as emocións que permiten compartir, que lectorado en galego constrúe?

A globalización, intolerante coa biodiversidade cultural, está a impor a perda dos valores identitarios comas os nosos, diluídos en modas foráneas que actúan desde unha vontade aparentemente neutralizadora, non invasiva.

A precarización do sistema literario e cultural, programado desde o consentimento inactivo por certas estruturas políticas, impide alicerzar a vocación creadora nun proxecto de vida persoal e profesional.

E así transitamos do para quen escribimos ao para que escribimos. E, ao tempo, seguimos a escribir…

Po(l)em(iz)as

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 11 de abril de 2019 (número 342).

Se algo ficou esclarecido nas últimas semanas desta inaugural primavera é que a poesía e a lingua de noso, nomeadamente aquela que agroma nas bocas novas en idades e emocións, son tan imprescindíbeis colectivamente que mesmo chegan a ocupar algunha portada mediática.

Quen o diría! O idioma minorizado e o xénero literario de minorías a daren que falar como mans irmás!

Xa o escribira a poeta Yolanda Castaño no volume A segunda lingua que incorpora o poema intitulado “A poesía é unha lingua minorizada”: “Camiña igual ca unha muller: /entre o masacre do invisible /e o campo de concentración da visibilidade”.

Unha das marcas de identidade da literatura galega ten que ser metalingüística, necesariamente sociolingüística, pois a ferramenta básica, o osíxeno que alenta a vida polas arterias da creación, non é outro máis do que a lingua. E os niveis de osíxeno non sempre contan coas mellores condicións vitais.

Existe literatura galega porque existe unha lingua matriz que a surte de expresión sentitiva e concepción gramatical. E a expresión literaria hase converter no espello da renovación do discurso lingüístico, conforme os pasos desa lingua que transita literariamente firme nos gumes das incertezas sociais e políticas.

O repertorio poético que nace da autorreflexión da nosa imposta realidade colonial, subalterna e diglósica ten estado presente en diferentes tempos literarios. “aprendemos a lingua do colonizador /como se fose a nosa lingua propia /adestrándonos na súa áspera pronuncia /memorizando todas as palabras alleas /que couberon na cunca do leite con galletas” ratifica Marta Dacosta.

De querermos xerarquizar este corpus nunha escolma etiquetada, obteriamos un volume antolóxico ben representativo en cantidade e cualidade.

Do verso pondaliano “Meniñas da Cruña, falade gallego” ao de Avilés de Taramancos dirixido á Patria “A túa lingua é a miña espada”; dos contundentes versos chairegos de Manuel María “Renunciar ao idioma /é ser mudo e morrer” aos determinantes do celanovés Celso Emilio Ferreiro “eu fáloa porque sí, porque me gosta,/porque me peta e quero e dame a gaña”.

Do “Falo coa miña lingua irada, /coa rabia da brétema nos ollos” que fixa Pilar Cibreiro ao retrato colectivo e contemporáneo de Carlos Negro: “Aquí, /na cidade, /practicar galego: /un estilo de vida/ no que partes a boca /contra todos os obstáculos”.

Implicarse coa palabra é implicarse coa lingua que outros negan. “Vin como mataban a terra miña, /vin como esgazaban / a súa carne,/ como queimaban a súa lingua” verifica Daniel Asorey. Tamén implicarse entre linguas mudas “nós non nos entendemos /meu /a túa lingua en min /e a miña lingua en ti /si” versifica no encabalgamento erótico Estíbaliz Espinosa, ou entre as maternas “apertas lingüísticas” de Lupe Gómez.

Vivimos con Emma Pedreira no desexo de “que falar pola boca sexa o mesmo que parir o pan e a auga /e non precise axuda” e na eterna cadea de preguntas que convida á rolda de respostas culpábeis na escrita de Eli Ríos: “A poesía é unha manifestación? / A poesía é beleza?

A poesía é pasado, é presente e é futuro.

E, volvendo aos versos iniciais de Yolanda Castaño, semella que nestes días a expresiva creación poética da mocidade do IES Punta Candieira de Cedeira foi arrombada a ese visíbel e ostentoso campo de concentración da ignorancia por parte da Administración educativa, obviando o pensamento de Vicente Aleixandre: “La poesía tiene que ser humana. Si no es humana, no es poesía”.

E o odio, como o amor ou a inseguridade ou o medo ou a alegría ou a tristeza, é sentimento humano, por iso “La poesía no quiere adeptos, quiere amantes”, aseverou Federico García Lorca.

Porque de amor se trata. Á poesía, á lingua galega, á escola galega.

E hai quen non entende de amores. E aínda hai quen nos os permite nin tolera.

Mais con certeza tamén a poesía, como para case todo, ofrece a solución na lírica de María Reimóndez: “galegofalante na cidade /Da indiferenza /á hostilidade /media só un cambio de goberno”.

Próximas citas electorais á vista ou como colocar a poesía no centro da nosa periferia.

Planificar a desplanificación

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 15 de novembro de 2018.

Este mes de honra aos nosos defuntos lémbranos que a paz dos cemiterios repousa na realidade sociolingüística galega, nomeadamente na planificación oficial de responsabilidade inescusábel.

A situación do galego canto a competencia individual e uso social é tamén herdeira dun tempo próximo, con mudanzas involutivas aceleradas aos nosos ollos, pois hoxe o tempo corre e voa máis aló da metáfora.

Quen lles escribe, sen vocación de chorona conformista nin apocalíptica da desolación, inimiga de habitar o mundo mirando cara a outro lado ou facendo ouvidos xordos, non acredita no infortunio inevitábel da normalización do galego, senón que teima en reparar e pór en valor actitudes positivas que participan do respecto polas linguas, conscientes de representaren unha senlleira armazón cultural histórica gravada na tona das palabras e na pel das emocións.

Respectar un idioma significa respectar o artífice da súa construción, isto é, o pobo. Ben o sabe o pianista británico James Rhodes ou o toledano xogador do Celta, Fran Beltrán.

Pola contra, agredilo ou negalo, procura o seu exterminio, extirpando as raiceiras, cegando o sol que o alumea e quenta e invalidando o vento que o esparexe en sementeira.

A escola semella ser, cando menos a golpe de titular mediático, ese espazo-tempo desde o que inocular os coñecementos, corrixir os desniveis socioeconómicos e culturais, previr as desigualdades e capacitar para a construción dunha sociedade culta e libre.

No entanto, desde 2010, coa aprobación do Decreto de plurilingüismo, hai unha área de coñecemento curricular no ensino infantil que está ficando escurecida, cando non arrombada ao cuarto dos trastos inútiles, no canto de facer parte das interaccións verbais e lúdicas do ensino-aprendizaxe: o galego.

A radiografía actual do escasísimo coñecemento e uso social do galego na infancia é coñecida, mais as actuacións de intervención en positivo seguen en paciente sala de espera.

A primeira das decisións unilaterais contra a normalización lingüística do goberno galego do PP chegou naquel decreto disfrazado de pluralidade que espía do abrigo da lingua propia. E unha das súas dianas, para alén da prohibición inédita de impartir a maioría das materias do ámbito científico-tecnolóxico en galego (podéndoo facer en inglés!), foi a drástica aminoración da oferta educativa en galego para a educación infantil.

Planificar a desplanificación lingüística que, de xeito lento e morno, viña aplicándose no ensino desde a aprobación da Lei de normalización lingüística (1983) e mais do Plan xeral de normalización da lingua galega (2002).

Malia o tempo transcorrido, non esquecemos a anulación dunha medida educativa publicada en 2007 pola Dirección Xeral de Ordenación e Innovación Educativa; unha convocatoria de accións para potenciar o ensino en lingua galega no segundo ciclo de infantil en contextos castelanfalantes en centros educativos públicos, primeiro, e posteriormente en centros privados.

A raíz e os obxectivos deste proxecto pioneiro nacían dunha base rigorosa: comprender que o futuro do galego residía, de xeito principal, aínda que non único, na capacidade de colocar o idioma galego na contorna de comunicación e aprendizaxe dos nenos e nenas escolarizados na etapa infantil.

Un proxecto innovador que só podían ofrecer aqueles centros que contaban con máis dunha liña en infantil e sempre e cando as familias manifestasen o seu consentimento por escrito.

Un proxecto que axiña comezou a dar os seus froitos, como testemuñaron diferentes comunidades educativas en xornadas de formación e avaliación. Unha avaliación que, dez anos despois, aínda non chegou para o Decreto de plurilingüismo.

Un proxecto que ían converter en núcleo da intolerancia as ordes estritas do goberno do PP, prohibindo aos centros continuaren organizando as chamadas “liñas de galego” no curso 2010-2011, anulando de raíz uns proxectos excepcionais que atendían á lexislación e ás necesidades de normalización do idioma galego nunha etapa prioritaria como é a da educación infantil.

E mentres tanto, aínda hai algún médium en transo que segue a pinchar no disco raiado do discurso da imposición do galego no ensino ou da desaparición do castelán en Galiza, demostrando que o único perdido é el na súa propia falacia.