Herdanzas en vida

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 13 de xuño de 2019 (número 350).

Tradicionalmente, conxugar o verbo herdar en primeira persoa levaba implícita a dolorosa perda do ser querido a cambio da posesión dun ben legado como prezada prenda da xenealoxía familiar.

Da herdanza xenética á herdanza material no fío do cordón umbilical da emotividade cosanguínea contida na memoria íntima.

No entanto, a mudanza da enxeñaría fiscal tributaria, sempre de costas ao valor emocional, trocou a forma e o fondo do concepto herdado.

Fálase agora con normalidade das herdanzas en vida ou pactos sucesorios inter vivos, que priman o adianto ao acceso á herdanza das testadoras vivas por parte das beneficiarias.

Nun primeiro acordo posibelmente esteamos a pensar en herdos materiais, tanxíbeis, privados, individuais. Unha casa, unha leira, un negocio familiar, unha chousa, un monte, unha empresa…

Mais tamén pode tratarse de herdanzas simbólicas, emocionais, de alto valor cualitativo para nos definir como somos e, sobre todo, de quen vimos sendo: un álbum de fotos coa cartografía familiar, un xogo de lenzos bordado coas iniciais da casa, uns brincos de acibeche e prata negra, un pano de man, un reloxo de peto, unha colección de vinilos…

E aínda tamén pode suceder que a transmisión benquerida sexa un ben inmaterial e colectivo como o patrimonio cultural e o idioma galego.

Sexa cal for a realidade obxecto de transmisión, tanxíbel, física, cuantificábel ou emocional, inmaterial, a concreción dun pacto sucesorio precisa vontade emisora testadora e receptora herdeira, para alén de documentos notariais, sen máis fe de vida que o propio apego e compromiso por respectar e quererlle ben ao que vén canda nós como un galano senlleiro, histórico e colectivo.

E nese (ausente) pacto, ou en ausencia de vontade, estamos a respecto do idioma galego.

A quebra da transmisión interxeracional anula a continuidade natural do galego como lingua inicial dos afectos coa que aprender a nomear o mundo. A interrupción do reforzo comunicativo do contorno de socialización infantil impide a consolidación do galego como lingua habitual, mesmo naqueles cada vez máis minguados fogares que educan con vontade consciente de ser o galego a lingua de relación coas crianzas.

A perda da condición de lingua vehicular plena do galego na educación infantil e obrigatoria, xunto á consolidación dun estatus de presenza ínfima e marxinal da nosa lingua propia en favor da máxima ocupación do espazo do coñecemento por un pseudobilingüismo español-inglés, anulan a facultade de operar a escola como garante dunha boa adquisición lingüística verdadeiramente plurilingüe desde a raíz propiamente galega.

E até aquí chegamos, coas consecuencias do desprezo, aló polo ano 2007, dun pacto político previo por parte do Partido Popular de Galicia (Galego é outro contar…) e concretado, unilateralmente e coa sociedade en contra, ao máis puro estilo recolonizador, en sucesivas accións legais a partir do seu retorno ao goberno da Xunta de Galiza en 2009.

Porque, logo de 10 anos de retroceso contrastado no coñecemento, uso social e transmisión interxeracional do noso idioma propio e oficial, así como de quebra de consenso e perda de ética política a respecto do desenvolvemento da Lei de normalización lingüística e do Plan xeral de normalización lingüística, ambos os dous aprobados por unanimidade en 1983 e 2004 respectivamente, son moito horas de emprendermos un outro camiño para a recuperación da lingua galega.

Certo é que non existe un camiño único nin tampouco un único responsábel.

Certo é que, como feito social, é preciso activarmos a corresposabilidade para asumirmos a planificación dun proxecto de normalización consonte a realidade actual.

Certo é que non podemos renunciar a reclamar vontade política e apego emocional á nosa lingua da man para seguirmos a ser e existir como galeg*s no mundo da biodiversidade e do ecolingüismo.

Agora que sabemos que Marcos goza de ensinar as vinte e cinco especies de orquídeas que agocha O Courel, algunha delas única no planeta, para preservar esta riqueza natural, procurarmos un posíbel punto de partida para o retorno ao compromiso colectivo co futuro da lingua galega é a nosa obriga para preservármonos tamén dentro da riqueza cultural e lingüística global.

Advertisement

Entrevista en Tempos Novos: Que nos xogamos o 28-A? Que se xoga Galiza o 28-A?

Entrevista publicada no número 263 da revista Tempos Novos, de abril de 2019.

1. Que nos xogamos neste 28A?

Vivimos tempos limitadores de dereitos fundamentais como o de expresión, negacionistas do marco plurinacional e plurilingüe do Estado, de profunda involución dun Estado que non acaba de recoñecer as identidades que o conforman historicamente, unha deriva recentralizadora dun Partido Popular que se retroalimenta ante o avance da extrema dereita española.

Vivimos tempos de políticas neoliberais depredadoras que están dispostas a envelenar as terras e anular a capacidade produtiva dun país a cambio dun negocio económico privado limitado no tempo.

Vivimos tempos que prevén unha nova reformulación de Europa que pode afectar severamente os intereses galegos que derivan dos nosos sectores produtivos (a terra, o mar, a gandeiría…).

Ante este marco Galiza precisa volver ter peso e voz propia no Parlamento español a partir do 28 A, de xeito que a mensaxe naza de nós directamente sen outra intermediación máis que a realidade do pobo galego, sen ser apéndice de intereses internos doutras forzas políticas nin sometidos á vontade de consellos de administración empresariais.

2. Que se xoga Galicia neste 28A?

A experiencia da última lexislatura reflíctese no espello do tempo por contraste coas anteriores.

Precisamos que a palabra e o voto dun parlamentario ou parlamentaria galega valla para facer avanzar o país, non para equilibrar forzas internas con intereses noutros territorios.

Galiza como nación precisa máis do que nunca, nestes tempos convulsos e ameazadores do retorno do pasado máis negro e anulador de liberdades e dereitos para o pobo, nomeadamente para as mulleres, ter presenza parlamentar como cordón umbilical coa realidade galega.

A falta dun goberno autonómico á altura das necesidades reais galegas, incapaz de continuar co mapa de transferencia de competencias, e ante a demostración destes catro últimos anos de que a presenza de deputadas e deputados galegos non foi proporcional a un resultado que favorecese a nosa posición como país, fica claro que para falar de Galiza, como ten acontecido noutras lexislaturas precedentes, precisamos representantes nacionalistas que traduzan en Madrid o noso potencial e tamén as carencias históricas que queremos superar.

Nun tempo de políticas de escaparate e espectáculo, de falacias convertidas en pseudonoticias hiperrepetidas, de ruído orquestrado desde e para Madrid como única centralidade posíbel, onde queda a realidade galega?

O esmorecemento da industria galega que condena Galiza a un país de servizos, a grave crise demográfica que atrofia calquera planificación de futuro de modernidade, a estafa incomunicadora da principal arteria de comunicación que representa a AP-9, o abandono do medio rural, o desaproveitamento das enerxías alternativas, a negación da nosa identidade lingüística e cultural, a expulsión da mocidade galega máis preparada, a usurpación de bens públicos, etc.

Xogámonolo todo porque nos xogamos o futuro e ninguén vai mirar por nós máis do que nós propias.

¿Quen pode, pois, salvar a Galiza? Galiza mesma. Escribiu Castelao no ensaio Sempre en Galiza. E nesa escola continuamos a prender e sementar, tamén en votos con representación propia nas eleccións do vindeiro 28 A.

Na cidade faro

Artigo publicado en maio de 2019 na web electoral Jorquera.gal. A versión orixinal pode verse aquí.

Fagamos lume.
Teñamos o valor de darnos o futuro.
Manuel Álvarez Torneiro, Os ángulos da brasa

Acordei na cidade da Coruña aos tres anos e o meu primeiro recordo sonoro é o camiñar pousón dos trens nos camiños de ferro da estación de San Cristovo.

Agora xa, con cincuenta anos estreados, sigo a ser, xunto coa miña familia construída, unha veciña do barrio dos Mallos, o mesmo desde onde de cando en vez baixabamos na infancia á Coruña, a cidade dos recados ocasionais. Porque o barrio o era todo, era a vida útil e necesaria de cada día de convivencia veciña.

Son filla de nai e pai traballadores con horario interminábel, que defenderon a vida no mostrador dun pequeno negocio familiar, vindos á cidade desde o éxodo rural de finais dos 60, á procura de mellor futuro para os seus fillos, pensamento ben común á maioría veciñal desta cidade península, nada entre o salitre do Parrote e o labradío das hortas lindeiras, que a fixeron medrar nas mans que a traballaron.

Filla de barrio obreiro, coñecín a vizosidade dos días das cigarreiras e dos traballadores do muro. E transitei rúas que, daquela inconscientemente, me iniciaban nun sutil percorrido polo libro sabio da cidade da educación, das artes e das letras que, co tempo, se convertiría en eixo de rotación persoal: a lectura, o estudo, a docencia de lingua e literatura galega, a cultura e a escrita.

Son a primeira muller da miña estirpe familiar con titulación universitaria, desde o 1992 en que me licenciei na Facultade de Filoloxía da UDC, facendo parte da primeira promoción de Filoloxía Hispánica (Subsección Galego-Portugués). Con certeza, o tempo de aprendizaxe definitiva persoal para apertar no pensamento e no corazón o horizonte nacionalista como forma de ser e estar ante o mundo até a militancia no comezo dos anos 2000.

Desde a rúa Puerto Rico até a rúa Noia, desde Víctor López Seoane até a Avenida de Arteixo, fun percorrendo camiños aprendidos en memoria fotográfica de sombras por Francisco Tettamancy ou Sofía Casanova; de nena acudía á mercería da rúa Ramón Cabanillas, mercaba zapatillas en Eugenio Carré, saudaba diariamente o busto de Luís Seoane de camiño ao instituto de Monelos, esa cerna formadora onde o galego se manifestou en min por primeira vez como lingua de e para a aprendizaxe global e onde a formación literaria nesta lingua me aprendeu a ler entre liñas e no encabalgamento do verso, ademais de interpretar silencios e palabras roubadas doutrora.

Sen saber, lía nos pasos do barrio a historia galega que latexaba no pulso da cidade, moito antes de chegar a razoala na teoría dos libros de texto escolares que aínda non viran a luz. Todos aqueles nomes semellan hoxe, desde a distancia, semente vizosa para o tempo persoal que estaba por chegar.

Ao igual que o fío dun libro vai nacendo devagar para ser escrito, esta cidade con memoria axudoume, desde as súas propias contradicións, a tecer o amor vital pola cultura, pola literatura e pola lingua de noso, ás veces en ausencia, outras, en presenza, mais sempre reflectida na cidade que naceu á luz.

A biblioteca da casa, á falta da exemplar rede de bibliotecas municipais que había vir, foise facendo modestamente a partir das primeiras lecturas escolares e mais da suma de fascículos que puntualmente me mandaba miña nai recoller no quiosco Barrasa e que acabaron por conformar todos os volumes da Gran Enciclopedia Gallega. Cantos segredos ocultos de nós alí desvelados!

No entanto, teño ben gravada en min a impresión orgánica ao tocar na casa un libro aparentemente vello intitulado Memorias dun neno labrego, de Xosé Neira Vilas. Véxome aínda sentada esa noite, na cama do meu cuarto, empezando a ler curiosa naquelas páxinas que, por primeira vez, me descubrían que o galego que até entón eu só coñecía como lingua oral, mais aínda alleo a min no uso individual, e polo tanto ágrafa, tamén podía traspasar a capa dun libro como unha lingua importante.

O noso idioma propio, o galego, foi vindo a min como a chave precisa para recompor interrogantes sen resposta, nunha madurez que ben por carácter ben por circunstancias vitais chegou moi cedo. Un día preguntara na casa por que todos falaban en galego entre si agás comigo e meus irmáns e a resposta non chegou máis aló dun encollemento de ombros. Decidín entón que as respostas están sempre en cada unha de nós e debemos activalas desde o exercicio da natural normalidade, reparando a transmisión xeracional quebrada e asegurando os vínculos afectivos na nosa lingua coa que nos sucede.

Esta cidade recoñécese herdeira coa tradición popular e culta, e nela recoñecémonos, a través do seu rueiro, nunha identidade cultural maior que nace da súa esencia propiamente galega como célula de universalidade.

Os anos fóronmo aprendendo nesas placas azuis que nos ubican nun espazo-tempo da cidade, desde a centralidade de María Pita, para o encontro do presente coa historia: da Praza da Fariña ao Campo da Leña, pasando pola rúa Curros Enríquez, Manuel Murguía, Padre Feijoo, Galo Salinas, Castelao, Álvaro Cunqueiro, Lois Peña Novo, Castro Chané, Marcial del Adalid, Ánxel Casal, Teresa Herrera, Maruja Mallo, Juana Capdevielle, María Josefa Wonenburger, Lois Pereiro, María Casares, Manuel María, Elvira Bao, Luz Pozo Garza…

Rosalía de Castro e Luz Pozo Garza, veciñas desta cidade tamén en tempos históricos ben diferentes, mais con raíz na palabra da terra, para faceren reparar que o nome das mulleres segue a ser materia pendente na identificación dos nosos lugares urbanos, ocultas na sonoridade pública coma o curso do río Monelos. Sabemos que está, por onde transitan os seus pasos líquidos a través do veo da invisibilidade.

Cidade nomeada en palabra de muller que identifica en primeira persoa a profesión que en maior estima pública debemos ter, a docencia, e as principais casas do saber e da educación no respecto e na igualdade, os nosos centros educativos: María Barbeito, Rosalía de Castro, Emilia Pardo Bazán e Concepción Arenal.

Lemos así os pasos da Coruña, a Cidade Alta, emblema de memorias, como un libro aberto de páxinas arroladas pola música, o canto e a danza tradicional, popular, clásica e contemporánea.

Marineda, en palabras de Emilia Pardo Bazán ou Cristamar, cidade de cristal e mar, no relato da escritora e veciña Chelo Suárez.

Ilha ventureira e nua, NAU ENFEITIÇADA, en definición poética de José Mª Monterroso Devesa; Cidade-Barco en metáfora escollida por Wenceslao Fernández Flórez.

Cidade tatuada na pétrea pel do mar nos versos retrato de Luísa Villalta, onde os ventos respiran e abaten forte para protexer o legado histórico e literario da nación toda nese auténtico museo de memoria viva que é o Cemiterio de Santo Amaro, en conversa diaria co mar coruñés que tamén leva nome de muller, o mar de María Antonia.

A Cova Céltica, a Biblioteca Gallega, a editorial Nós, as Irmandades da Fala, as bibliotecarias e mestras represaliadas compoñen a partitura desta cidade que demostrou que os libros arden mal, como corresponde a quen sempre tirou de si panos cegadores para mirar lonxe e sen complexos até facer chegar as cores ensoñadas por Lugrís desde as raíces galegas da plástica universal de Luís Seoane.

Cada espazo desta cidade convértese nun Km. 0 para o inicio dun paseo ilustrado pola intrahistoria da urbe que medrou liberal, republicana, rebelde, feminista, galeguista e nacionalista, da man dos moitos creadores e creadoras herdeiras que viven perto de nós, compartillando barrio e vida nesta cidade que vibra na tensión creativa.

Cada ágora da cidade convócanos na ilusión da gratitude colectiva do máis alto valor literario, recoñecido nos Premios Nacionais de Literatura nos diferentes xéneros – Manuel Álvarez Torneiro, Manuel Rivas, Xabier P. DoCampo e Manuel Lourenzo– e mais na lectura do premiado como Mellor Poema do Mundo de Emma Pedreira.

Unha cidade Faro para ollar con lentes lilas e progresivas, desde os seus múltiples espazos culturais, á luz do noso facho principal, aliado resistente para anular as tebras da ignorancia, desde a arquitectura da palabra comprometida, onde cada páxina se converte en porta que abre unha nova porta cara á liberdade.

Celebro a educación pública e a cultura galegas como eixos vertebradores da cohesión social, como alimento principal, como alento e como sosego, como pregunta e como resposta, como mazá aberta en provocación, como sinfonía con varios movementos, desde o noso epicentro radial, como símbolo maior de resistencia activa, fronte a todo Tempo fósil, como semente de futuro.

Brindo pola memoria literaria e cultural desta nosa cidade das palabras e memoria dos días, de onte a hoxe, sabéndonos viaxeiras de moitas páxinas pendentes de escribir e legar, polo que a nosa actuación non será allea nin indiferente, senón comprometida, pois debémosllo ao futuro da nosa casa e fogar común: Cabeza, Garda, Chave, Forza e Antemural do reino renacido.

«Anda o Viaxeiro para volver, pois son os camiños sempre regresos. Nas pasadas que nos achegan á orixe, ollar atrás semella avanzar. Mais sabe o Viaxeiro que só se avanza se miramos con coraxe cara a dentro para encontrarmos os vieiros que nos levan polos montes e chairas de nós mesmos.»

Xabier P. Docampo, O libro das viaxes imaxinarias

O Concello que queremos

Artigo publicado en Luzes o 24 de maio de 2019. A versión orixinal pode consultarse aquí.

Resultaría restritivo falar de proxecto político municipal único en presente atemporal ou substantivo colectivo, pois implicaría actuar desde eixos unificadores inverosímiles, por inmobilistas, que negarían a casuística diversa, e tamén a distancia real, existente entre uns concellos e outros.

Semella máis coherente e efectivo, desde a formulación teórica e a xestión práctica, traballarmos na formulación do proxecto de concello que precisamos e queremos, atendendo ao punto de partida, ao punto de chegada e ao camiño concreto trazado entre ambos.

Este presuposto, de atención individualizada para cada espazo, para cada territorio xeográfico, económico e social, require dun profundo coñecemento deste, dunha diagnose asentada nos seus puntos fortes e febles, a partir dos cales se proxecte un plan combinado de accións que integren o liderado participado colectivo xunto aos mecanismos propios da xestión administrativa pública.

A actuación política nun concello, en consecuencia, non pode ser unha simple copia doutro concello ou concellos, senón radical no fondo e na forma, isto é, nacer da situación particular de cada municipio e sosterse na liña continua dunha vocación transformadora de xeito que o plan de actuación política, propio de cada concello, vaia encamiñado a conseguir un mellor lugar para viviren as persoas que o constrúen como un fogar colectivo.

Dado que o concepto de cidadanía non é uniforme, senón plural, aberto, diverso, móbil e permeábel a novas construcións, o éxito colectivo dun proxecto político susténtase na capacidade de articular a personalidade dun lugar común, de crear un perfil propio para cada concello, a partir dos seus trazos definidores e identitarios, en que a veciñanza perciba que ese xeito propio de facer política redunda na calidade de vida do común.

A participación veciñal, de forte presenza na historia social galega desde a traxectoria do movemento asociativo de base, debe ser fío condutor propositivo que acompañe o modelo de xestión política municipal. Facer parte activa á veciñanza do proceso corresponsabilizándoa nas accións de goberno e no coidado evolutivo da localidade.

Estas claves explican o logro de marcas propias atinxidas polos concellos gobernados polo BNG desde hai décadas.

Desde a recoñecida, dentro e fóra dos marcos propiamente urbanos, cidade de Pontevedra até outros concellos ben diferentes entre si como Allariz, Carballo, Tomiño, Ribadeo ou San Sadurniño, entre outros.

Os concellos BNG traballan o ser de cada espazo municipal nas súas propias fortalezas, mais tamén desde as súas debilidades, ora sexan internas ora externas.

Neste sentido, cómpre atendermos ás dificultades de xestión xeradas, conforme criterios de reparto desequilibrado e de desigualdade social, nas transferencias económicas da Participación de Ingresos do Estado (PIE), en que, atendendo a criterios unicamente demográficos, a financiación local para un concello galego percibe de media uns 50 euros menos por habitante, co que se está a gratificar esplendidamente os concellos máis poboados e penalizar os de maior déficit demográfico. Consecuentemente, unha cidade como Málaga, recibe máis financiamento do Estado que as sete cidades galegas xuntas, o que obriga a un moito maior esforzo de eficacia e eficiencia na xestión pública municipal.

A experiencia avalada desde os gobernos municipais do BNG practicou, mesmo de xeito pioneiro, a concreción de políticas de proximidade, desde o contraste retroalimentador coa veciñanza no día a día da acción de goberno, coa constitución de consellos parroquiais e locais que manterán sempre activada a escoita activa e a capacidade de diálogo á que debe obrigarse toda responsabilidade de goberno.

Co Libro Galego de Gala

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 16 de maio de 2019 (número 346).

Espindo días e noites chegamos ao 17 de maio que, desde 1963, é data sinalada no calendario como Día das Letras Galegas e no almanaque emocional galego como o día da nosa representación cultural identitaria a través da lingua de noso, propia e oficial: o galego.

Somos o que lemos, somos o que falamos, somos tamén o que escribimos.

Mais a pregunta xorde en todo proceso creativo: para quen escribimos? Quen nos le?

Non recorran a unha xustificación pensada desde o culto ao egotismo nin desde unha pose de escaparate existencialista, senón como interrogantes necesarios para quen pensa, sente e escribe desde unha lingua minorizada.

Porque lingua e literatura son as dúas caras da moeda do proceso creativo, o punto de orixe e o de chegada.

E no tránsito está a vontade e a necesidade de contar, de transmitir, de emocionar, porque, en palabras do escritor Xabier P. DoCampo, “o acto máis sublime de amor que eu coñezo é contar unha historia”.

A historia do último ano, desde a perda do amigo escritor, volveu facerse presente na Gala do Libro Galego, organizada pola Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, a Asociación Galega de Editoras e mais a Federación de Librarías de Galicia e celebrada hai escasos días no Teatro Principal de Compostela, ao se recuperaren as derradeiras palabras pronunciadas en público polo mestre DoCampo na pasada edición ao recoller o premio de narrativa polo súa magnífica novela A nena do abrigo de astracán.

Maldicira naquela altura, con voz vehementemente doída, todos aqueles que non coidan do libro, que deixan o sector do libro desamparado. Celebrara, no entanto, a necesidade de seguirmos vivindo no libro galego, no traballo e na festa do libro galego.

Festa e reivindicación do libro galego retornaron ao escenario colectivo dunha gala que recoñece o traballo editorial de todo un ano, mais tamén segue a reclamar tempos en que se produza algunha mudanza en positivo ao redor da aposta do goberno galego nos procesos creativos autoriais, na promoción e dinamización do libro e da lectura, no desenvolvemento sempre adiado da Lei do libro, na aprobación do plan de lectura ou na proxección internacional da nosa literatura.

E mentres agardamos, nada agardamos. Traballamos, coa optimización dos recursos dispoñíbeis e procurando avanzar na experimentación e retroalimentación dun proceso creativo que non admite freos nin desprezos. Traballamos para que os libros e as lecturas alimenten vidas na credibilidade da xustiza, da equidade, da igualdade, como vimbios contra a censura. Que bo exemplo recibimos do alumnado do IES Punta Candieira defendendo a non usurpación e silenciamento da súa exposición de poemas!

A liberdade está en perigo e nós estamos en perigo na súa ausencia. E prívannos de liberdade quen precisamente a invoca falazmente para reducir até a extenuación a posibilidadade de aprender a nosa lingua.

Segundo o estudo elaborado pola Mesa pola Normalización Lingüística, o ensino en galego en educación infantil nas cidades apenas chega ao 8% do alumnado e máis do 70% dos centros urbanos realizan o primeiro ensino maioritaria ou exclusivamente en castelán.

Á quebra da transmisión xeracional cómpre engadir a falta de reforzo positivo en tempo lectivo para a aprendizaxe da competencia lingüística suficiente que permita a seguridade necesaria do seu uso.

Para quen escribimos? Unha sociedade moza incapaz de recoñecer o significante galego para percibir o seu significado, a semántica propia das nosas palabras, e mais as emocións que permiten compartir, que lectorado en galego constrúe?

A globalización, intolerante coa biodiversidade cultural, está a impor a perda dos valores identitarios comas os nosos, diluídos en modas foráneas que actúan desde unha vontade aparentemente neutralizadora, non invasiva.

A precarización do sistema literario e cultural, programado desde o consentimento inactivo por certas estruturas políticas, impide alicerzar a vocación creadora nun proxecto de vida persoal e profesional.

E así transitamos do para quen escribimos ao para que escribimos. E, ao tempo, seguimos a escribir…

Po(l)em(iz)as

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 11 de abril de 2019 (número 342).

Se algo ficou esclarecido nas últimas semanas desta inaugural primavera é que a poesía e a lingua de noso, nomeadamente aquela que agroma nas bocas novas en idades e emocións, son tan imprescindíbeis colectivamente que mesmo chegan a ocupar algunha portada mediática.

Quen o diría! O idioma minorizado e o xénero literario de minorías a daren que falar como mans irmás!

Xa o escribira a poeta Yolanda Castaño no volume A segunda lingua que incorpora o poema intitulado “A poesía é unha lingua minorizada”: “Camiña igual ca unha muller: /entre o masacre do invisible /e o campo de concentración da visibilidade”.

Unha das marcas de identidade da literatura galega ten que ser metalingüística, necesariamente sociolingüística, pois a ferramenta básica, o osíxeno que alenta a vida polas arterias da creación, non é outro máis do que a lingua. E os niveis de osíxeno non sempre contan coas mellores condicións vitais.

Existe literatura galega porque existe unha lingua matriz que a surte de expresión sentitiva e concepción gramatical. E a expresión literaria hase converter no espello da renovación do discurso lingüístico, conforme os pasos desa lingua que transita literariamente firme nos gumes das incertezas sociais e políticas.

O repertorio poético que nace da autorreflexión da nosa imposta realidade colonial, subalterna e diglósica ten estado presente en diferentes tempos literarios. “aprendemos a lingua do colonizador /como se fose a nosa lingua propia /adestrándonos na súa áspera pronuncia /memorizando todas as palabras alleas /que couberon na cunca do leite con galletas” ratifica Marta Dacosta.

De querermos xerarquizar este corpus nunha escolma etiquetada, obteriamos un volume antolóxico ben representativo en cantidade e cualidade.

Do verso pondaliano “Meniñas da Cruña, falade gallego” ao de Avilés de Taramancos dirixido á Patria “A túa lingua é a miña espada”; dos contundentes versos chairegos de Manuel María “Renunciar ao idioma /é ser mudo e morrer” aos determinantes do celanovés Celso Emilio Ferreiro “eu fáloa porque sí, porque me gosta,/porque me peta e quero e dame a gaña”.

Do “Falo coa miña lingua irada, /coa rabia da brétema nos ollos” que fixa Pilar Cibreiro ao retrato colectivo e contemporáneo de Carlos Negro: “Aquí, /na cidade, /practicar galego: /un estilo de vida/ no que partes a boca /contra todos os obstáculos”.

Implicarse coa palabra é implicarse coa lingua que outros negan. “Vin como mataban a terra miña, /vin como esgazaban / a súa carne,/ como queimaban a súa lingua” verifica Daniel Asorey. Tamén implicarse entre linguas mudas “nós non nos entendemos /meu /a túa lingua en min /e a miña lingua en ti /si” versifica no encabalgamento erótico Estíbaliz Espinosa, ou entre as maternas “apertas lingüísticas” de Lupe Gómez.

Vivimos con Emma Pedreira no desexo de “que falar pola boca sexa o mesmo que parir o pan e a auga /e non precise axuda” e na eterna cadea de preguntas que convida á rolda de respostas culpábeis na escrita de Eli Ríos: “A poesía é unha manifestación? / A poesía é beleza?

A poesía é pasado, é presente e é futuro.

E, volvendo aos versos iniciais de Yolanda Castaño, semella que nestes días a expresiva creación poética da mocidade do IES Punta Candieira de Cedeira foi arrombada a ese visíbel e ostentoso campo de concentración da ignorancia por parte da Administración educativa, obviando o pensamento de Vicente Aleixandre: “La poesía tiene que ser humana. Si no es humana, no es poesía”.

E o odio, como o amor ou a inseguridade ou o medo ou a alegría ou a tristeza, é sentimento humano, por iso “La poesía no quiere adeptos, quiere amantes”, aseverou Federico García Lorca.

Porque de amor se trata. Á poesía, á lingua galega, á escola galega.

E hai quen non entende de amores. E aínda hai quen nos os permite nin tolera.

Mais con certeza tamén a poesía, como para case todo, ofrece a solución na lírica de María Reimóndez: “galegofalante na cidade /Da indiferenza /á hostilidade /media só un cambio de goberno”.

Próximas citas electorais á vista ou como colocar a poesía no centro da nosa periferia.