#EnGalegoLeo

Artigo publicado na versión dixital de Sermos Galiza o 23 de abril de 2014. A versión orixinal pode ser consultada aquí.

Benquerida e sempre estrañada avoa:

Andamos neste tempo revolto de muda estacional que ti sempre clasificabas como entretempo, acaído tanto para a primavera como para o outono, e que sempre me parecía que debía ser a nosa terceira estación galega de tránsito cíclico entre o verán e o inverno.

O certo é que este cambio de tempada comercial primavera-verán 2014 semella non ter transformado aínda unha tendencia que xa deberamos ter convertido en extemporánea: a repelente reiteración da agresiva carga negativa e inculpatoria contra  a lingua galega, a lingua de teu que eu, a través de ti, convertín en miña. Ben sabes, avoa, o de sempre, como sempre foi, en boca dos de sempre e para tentar conseguir o de sempre.

O ruxerruxe mediático desta semana de paixón, morte, gloria e resurrección colocou no escenario procesional dos prexuízos e falacias lingüísticas dúas realidades ben encarnadas aínda nalgún sector da sociedade: por unha banda, a negación do galego como lingua (ai! ese dialecto usurpador da categoría de lingua, que ben o aclararían de leren Frei Martín Sarmiento!). Pola outra, a meritaxe do seu dominio e o debido cómputo valorativo dentro dun curriculum vitae co que se pretende optar a un posto de traballo nun hotel asturiano, isto é, por estratexia xeográfico-comercial, principal receptor de público galego (e galegofalante, abofé!).

Porque tolerar que algunas persoas rariñas e ben contadiñas nun recuncho quilométrico mínimo, ben cercado por valados físicos e psíquicos, teimen en o falaren entre si, xa vale!, mais é inaceptábel ousar impoñelo como mérito de coñecemento e á par do inglés, ese idioma tan útil para que a mocidade emigrante galega, hipertitulada e sobrecualificada profesionalmente, poida acceder a infrapostos de traballo (iso si, o afán de aventura polo mundo quen se atreve a llo negar!).

As lembranzas deste tempo, para min, de reflexión laica leváronme ao escenario familiar de hai vinte e cinco anos cando un bo día, avoa, con aceno severamente preocupado, lle preguntaches a esta ilusionada estudante de Filoloxía galega: Neniña, e ti pensas que estudiar o ghallegho che vai dar de comer o día de mañá?

Imposíbel, daquela e como agora, contar coa certeza absoluta na miña resposta. Con todo, había que intentar abrir os camiños para optar ao dereito dun lexítimo futuro laboral.

E a confirmación dun desexo inicial chegou en forma de orla fotográfica con toga, primeiro, e un destino profesional como funcionaria no ensino público pouco despois.

E custábache tanto crelo despois de toda unha vida enteira presa nun mostrador de carnicería, ao pé dun cepo de tallar que non cedía case nunca o paso ao mínimo e digno descanso…

Tiveras que te esforzar moito con exercicios de repetición memorística e anotacións manuscritas en pequenos anacos de papel agochados nos petos da saia ou na carteira de man para lles poder dicir á familia e ás amizades veciñas que carreira estraña era aquela en que andaba a enredar a túa neta máis vella na Universidade. A primeira xeración, por certo, en acceder na estirpe familiar a esta magna institución do saber.

Filoloxía galega, ensaiabas en voz alta demoradamente e soaba en ti con maiúsculas. Con todo, cando as olladas incrédulas interrogaban máis unha vez, ti xa sabías explicar con ese elevado dominio sempre procurado: vai ser profesora de ghallegho na escola dos maiores.

E xa todo ficaba aclarado e comprendido e contábasme que todos asentían admirados ante aquela descuberta que confirmaba que aquela lingua de seu, que nunca escoitaran nin á mestra nin na escola, nin por acaso en visita rápida e ocasional, nin tampouco leran en ningún libro, puidese ser explicada á par do castelán. E a conclusión era sentenza: logo, valer vale! É o noso!

A lingua que te acompañou a ti, avoa, desde o principio até a fin, só chegaches a lela na vellice. Nunca che permitiron achegarte á lectura dun libro en galego, nin tan sequera saber deles, por iso a sorpresa nos teus castaños ollos arregalados foi grande cando palpaches aqueles dous volumes meus iniciáticos: Os trovadores do Reino de Galiza e mais a Breve historia da literatura galega.

Eu si puiden ler moitos libros en galego, avoa, e as túas bisnetas supéranme longamente, tanto que hai tempo que perdemos a conta. Sei que isto ten que estar a che gostar, porque se escoito atenta o silencio, aínda me parece ouvir ese teu admirado Arre demo!

O 23 de abril celébrase o Día do Libro, unha data internacional en que o libro e a lectura en galego tamén teñen o seu espazo con méritos propios, aínda que non sempre xustamente visibilizado e recoñecido, nese cruce de camiños plurilingüe que convoca a biodiversidade creativa e expresiva.

Fronte aos depredadores de palabras e sementadores de silencios, o libro aberto en galego voa hoxe como nunca porque así o quere a fortaleza de moitas persoas que se implican e actúan para abriren portas e xanelas e deixaren entrar a luz nos nosos corazóns e nas nosas conciencias.

Hoxe, avoa, chiamos libros, chateamos mensaxes sobre eles nas redes e intercambiamos faladoiro nestas fiadas virtuais. O protagonismo central do libro e da lectura en galego está desta volta na orixe dunha iniciativa xa en andamento que ao conxunto da cidadanía dirixen a AELG, Gálix e mais a CRTVG, en que baixo o hashtag #enGalegoLeo convidan a partillaren gostos, intereses, vontades, pareceres, suxestións, provocacións, reflexións, desexos, porqués, títulos, autoras e autores… Os teus medos doutrora, dese pasado que nunca foi mellor, ao que dirán e a andar na boca do mundo convertémolos en escaparate de orgullo literario e moito nos parabenizamos deste noso dar que falar.

Ben me decato do teu estrañamento ao leres isto; é verdade que nestes últimos dez anos da túa ausencia a semántica das palabras mudou moito e como o galego é lingua moderna e apta para todos as modalidades discursivas e temáticas, agora chiamos como os paxariños, chateamos sen cunca de ribeiro, as redes permítennos repescar amizades entre saúdos novos e nas fiadas sen fíos botamos aturuxos e cantamos alalás que chegan a milleiros de quilómetros.

Mentres esta carta chega onda ti, avoa, eu xa che vou adiantando algúns dos meus chíos:

#EnGalegoLeo para regular o meu osíxeno.
#EnGalegoLeo porque preciso portas e xanelas abertas ao mundo.
#EnGalegoLeo para provocar as túas preguntas.

Advertisement

Cáritas, Instituto Nacional de Estadística, Consello da Cultura Galega e Resistencia Galega

Artigo publicado na versión dixital de Sermos Galiza o 5 de abril de 2014. O artigo orixinal pódese consultar aquí.

Desafío? Burla? Provocación?

De difícil cualificación resultan as ofendidas declaracións públicas do máximo responsábel do Goberno galego á hora de negar á maior o recente informe de Cáritas para anular calquera cuestionamento do seu suposto plan de acción política eficaz para un presente que, ben consciente das feblezas do momento, asumiu liderar como o profeta reconquistador e salvagarda da patria.

A negación dos datos deste informe, responsabilidade da organización caritativa e humanitaria máis grande do mundo, financiada e pertencente á Igrexa católica e instituída pola Conferencia episcopal, suma unha nova proba ao relatorio argumental despropositado de quen semella descoñecer a realidade do país que debe gobernar ou, o que sería aínda peor, se orgulla con ruín descaro de o ignorar.

Resulta estarrecedor que quen gusta de facer declaracións para falar de promesas de cifras positivas en titulares de prensa inintelixébeis, que nunca acaban de se concretar en feitos tanxíbeis nin percibimos consecuentemente nas necesidades básicas do día a día, non arrefríe minimamente logo da lectura deste informe que, a nivel galego, alerta de ao redor de 650.000 persoas en risco de exclusión social e 120.000 en situación de pobreza severa.

Debe ser que a razón deste desprezo vai moito máis aló dun problema de xordeira, miopía , olfacto, falta de tacto ou pésimo gusto. Debe ser que falla o sentido común, ese que non sempre adoita ser o máis común de todos os sentidos.

Que a chamada crise non afecta a toda a sociedade por igual debera ser lección que xa incluso os máis crédulos deberan ter aprendida. Que os pecadiños dos e das contribuíntes son capitais e os das e dos sobornantes corruptores e conscientemente sobornados e corrompidos son veniais, tamén. Velaquí o mundo do revés que pretende hipnotizarnos coa anestesia programada cantareira do “son todos iguais”, cando cada vez fica máis despexado o escenario onde se representa o xogo político do quen é quen e con quen está ou contra quen.

Para confirmar a visión que nos acompaña a quen andamos cos pés na terra, percorrendo a carón da xente as distancias das nosas parroquias, vilas ou barrios urbanos, arroupados co abrigo da solidariedade compartindo mínimos cos comedores sociais, con bancos de alimentos, mercando material escolar e fondos bibliográficos comunitarios, deitando o lixo a diario nos colectores onde o proceso de reciclado humano é outro ben diferente ao agardado, botando contas en medrados núcleos familiares interxeracionais, contabilizando as novas caras deprimidas ás portas dos supermercados e os corpos adormecidos en portais, caixeiros e accesos comerciais… se cadra é preciso aparcar o coche oficial, tirar o nó apertado da gravata, abandonar os discursos baleiros de contido, actuar sen pedir permiso a Madrid, Alemaña ou Bruxelas e acreditar fielmemente no capital humano e nos recursos propios do país.

Negar o aumento da pobreza, a cronicidade da miseria, a infraalimentación de familias enteiras sen recursos económicos, a vulnerabilidade de profesionais cualificados en situación de paro persistente, a quebra na cohesión social e o espolio dos dereitos non garante a solución dos problemas urxentes. Ou é que aínda pretendemos continuar a vivir na burbulla-gueto dos novos ricos ignorando a realidade social dos cada vez máis empobrecidos por quen non cansa de gañar beneficios? A única verdade é a realidade, dixo Aristóteles. Neste caso, a convivencia entre a verdade e realidade mancan a ferro. Negar a realidade, logo, é afirmar a mentira.

Claro que se a orixe do anterior informe subrepticiamente puidese traducir algún xénero de dúbida sobre un suposto sesgo mal intencionado, aínda podemos deter a atención no Informe do Observatorio da Cultura Galega, dependente do Consello da Cultura Galega, presentado o pasado mes de febreiro, que sintetiza a evolución do gasto cultural dos fogares galegos a partir da Encuesta de Presupuestos Familiares elaborada polo Instituto Nacional de Estadística.

Neste informe, de moi recomendábel lectura para coñecer o estado da cuestión até 2012, confírmase a queda máis que significativa en Galiza, en relación ao Estado español, do gasto das familias en bens e servizos culturais, especialmente desde 2010, o que nos coloca na 14ª posición en relación comparativa coa totalidade das comunidades autónomas.

A maior redución do gasto produciuse no noso país na compra de libros non de texto (un 26,9% que representan 15,3 millóns de euros menos de gasto).

Preguntámonos a que se debe este proceso de abandono do consumo cultural (que tamén comprende asistencia a todo tipo de espectáculos, teatro, cine…) e, sobre todo, se é unha infidelidade voluntaria ou abandono forzado.

A resposta desa realidade innegábel non se fai agardar no propio informe: as familias deberon afrontar o progresivo aumento do gasto nos últimos anos en tres partidas: vivenda/auga/electricidade, saúde e ensino. Conclusión: a partida de gasto familiar en cultura, desde 2008, é a que experimentou o maior descenso, até un -21%.

E en que marco nos vimos obrigadas as familias a actuar? De novo o informe é ben esclarecedor: un descenso dun 6% nos ingresos medios mensuais das familias desde 2008 e unha taxa de risco de exclusión social en medre constante que chegou xa en 2012 ao 23% da poboación.

E o malo é que ningunha esperanza hai para a mellora destes datos cando coñezamos as cifras do pasado 2013.

E o peor aínda é ler hoxe en paralelo estes dous titulares neste mesmo xornal dixital [Sermos Galiza]: “ A privatización deixa desabastecidos os laboratorios do CHUAC” e “A Xunta investirá 1.400.000 euros nunha campaña publicitaria de “Galicia Calidade”

Claro que tamén podemos conformarnos con agardar un próximo titular en que algún gobernante galego ou delegado central acuse Cáritas, Instituto Nacional de Estadística ou Consello da Cultura Galega de seren a auténtica Resistencia Galega.

Hai unhas semanas, propoñía ao meu alumnado unha actividade de expresión e estimulación creativa consistente en se recoñecer definíndose a partir dos seus medos. Non se trataba dunha idea orixinal, senón de imitar este peculiar xeito de se presentar biograficamente o escritor Xabier P. Docampo no seu libro Cando petan na porta pola noite.

Desde aquel día bate en min como un martelo un medo expresado por un alumno de 15 anos, estudante de 3º ESO: “Teño medo a que os gobernantes nunca abran os ollos”

Eu non só comparto ese medo, senón que aínda o acrecento cando penso en que a cidadanía non abra os ollos de vez para asumir a valentía de optar por un outro modelo político cuxo obxectivo de compromiso sexa verdadeiramente a xustiza social.