Sálvese quen poida

Artigo publicado en Nós Diario o 30 de xullo de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

As vacacións escolares de verán é necesario tempo de descanso para alumnado e profesorado. Con todo, tamén é ese preámbulo imprescindíbel para soñar co que nos agarda nun novo curso: reencontro nas redes de compañeirismo, vertixe ante o descoñecido ou retos persoais e profesionais. Máis do que nunca teriamos imaxinado, precisamos comezar o curso 2020-2021 coa sensación dun curso equilibrado, organizado e seguro. Porque o verán, para profesorado e equipos directivos, son meses de planificación pedagóxica das diversas variábeis que modelan un curso. Asemade, para as familias que deben prever como se moveren na inestábel liña vital da conciliación.

O novo curso oficial anuncia outro capítulo na serie negra vivida na última década co goberno do PP de Feijóo: supresión de prazas de profesorado, redución de aulas e negativa a reducir o número de alumnado por aula. Confirmación do protocolo de actuación dun goberno centrado en baleirar de fortalezas o ensino público galego.

Unha situación moi complexa que agora se agrava coa falta de seguridade sanitaria na escola á que encamiña un protocolo unilateral da consellería que se autolimita a ser un sálvese quen poida, conducente ao desamparo da comunidade escolar, importante núcleo de redes socializadoras dentro e fóra de cada centro.

Ao tempo, a propia Xunta de Galiza emenda a Consellería de Educación ao limitar as reunións a 25 persoas. Este curso eu non tiña ningún grupo de ESO nin de Bacharelato con menos de 25 alumnas e alumnos. Entre eles persoas con factores de risco, igual que entre o profesorado. E, como non, persoas que precisan ler os labios.

Día a día, unha nova alerta sanitaria reconfirma que non vivimos con normalidade, por iso a volta á escola dentro dun mes precisa dun protocolo responsábel en cada decisión e tamén en recursos materiais e humanos. Non se trata de alarmismo innecesario senón de prevención imprescindíbel.

Advertisement

A palabra xusta

Artigo publicado en Nós Diario o 14 de maio de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Gosto moito da palabra escola. Moito máis que da verba colexio. O seu sotaque resúltame un algo impostado.

A fraseoloxía medra na raíz da escola: crear escola, facer escola, correr a escola. A voz dos meus ascendentes ecoa nas preguntas: Onde puxeches a escola? Onde é que dis escola?

A literatura lévame ao protagonismo do escolante nas Cousas da vida de Castelao cando aquel pequeno resistente lle di a súa nai: “Non quero ir porque o escolante pégame e a escola cheira que fede”. Ou a aquel escolante andaluz que lle pregunta ao meniño galego: “Cuanto año tiene?” e este responde: “Non temos año ningún; temos unha ovella”.

A Ilustración galega represéntaseme na concepción da escola do Padre Sarmiento aberta ao medio, integrada na individualizada progresión do coñecemento do alumnado, no respecto pola lingua propia como lingua vehicular de acceso ao saber.

E o confinamento achégame o visionado do documental “A palabra xusta”, aberto ao público xenerosamente neste tempo difícil, ao tempo que tensamente cuestionador da cadea de aprendizaxe normalizada.

A biografía da súa protagonista, a pedagoga viguesa Antía Cal, transpórtanos á incorporación da escola galega nos principios pedagóxicos europeos a contrafío dun tempo de silencio negador.

Un modelo en que “a escola é fábrica de demócratas”, baseado nunha aprendizaxe continua da man do valor do apoio no grupo, en convivio directo co medio, desde as bases da igualdade de xénero e a introdución do galego no ensino, auténticos “pecados capitais” en palabras da propia Antía. Unha escola, Rosalía de Castro, con aulas nomeadas con fortes referentes educativos como Padre Sarmiento, Concepción Arenal, Castelao, Alexandre Bóveda, Camões, Labregos, Mariñeiros…

Gosto moito da escola, porque a importancia da escola é ser quen de aprender sempre a palabra xusta.

Aprender en tempos de coronavirus

Artigo publicado en Nós Diario o 16 de abril de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Aprender é verbo galego de ida e volta.

Na primeira acepción do dicionario da RAG, aprender é adquirir o coñecemento de [algo]. Na segunda, é a capacidade de transmitir ou facer adquirir o coñecemento de [algo]. Dar e recibir que cantaría Jorge Drexler “cada uno da lo que recibe, luego recibe lo que da”.

Fallounos a arma de coñecemento, a escola, as aulas, como espazo de encontro, tanto as concibidas nun espazo pechado como as aulas sen paredes, que promoven o coñecemento integrado, o convivio interdisciplinar e en comunicación co contorno. Porque, en palabras recentes do psicopedagogo Francesco Tonucci, “os nenos senten moito a falta da escola, é dicir, non dos profesores e os pupitres, senón a falta dos compañeiros. A escola era o lugar onde os nenos podían encontrarse con outros nenos”.

Sen ese espazo de confluencia entre docentes e discentes, mais sobre todo entre iguais, todos ficamos invisíbeis, no baleiro e sen rede de afectos.

A primeira tarefa da reincorporación ao curso, que non chamarei volta ás aulas, consistiu nunha videoconferencia cun grupo de bacharelato. Apenas foi posíbel co 50%. O obxectivo era saber da súa boa saúde e dos seus, pulsar o estado de ánimo e coñecer que realidade familiar os está a acompañar.

Pedinlles a avaliación das tres semanas de docencia a distancia e xurdiron os “custa máis entender”, “falta organización”, “non é o idóneo”, “descoñecemento tecnolóxico”, “dificultade para dispor de medios”, “falta o acompañamento dos profes”. Pedinlles a palabra que os defina e reiteraron “incerteza”, “estrés” e “agobio”.

Descúlpeme deixalo así, caro lectorado, mais acaba de escribirme Rui, de 1º ESO, no classroom improvisado para este tempo de equilibristas: “Sabías que mañá é o día do meu aniversario?”

Comprenderán que teremos que o felicitar. Que mañá non lle falten os compañeiros. Que non lle falte a escola.

Un computador non é unha aula

Artigo publicado en Nós Diario o 9 de abril de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Un computador non é unha aula. Unha casa non é unha escola e un troco de tarefas didácticas por vía telemática nada teñen a ver co dinámico, socializador e interactivo proceso de ensino-aprendizaxe.

Unha avaliación non é só unha cualificación numérica, senón resultado da adquisición de competencias, o que supón a combinación de habilidades prácticas, coñecementos, motivación, valores éticos, actitudes, emocións e outros compoñentes sociais e de comportamento.

Esta aprendizaxe baseada en competencias caracterízase polo enfoque integral, continuo, formativo e colaborativo, onde entran en xogo, para alén dos contidos aprendidos, os procedementos e instrumentos de aprendizaxe, graduado con medidas de reforzo e adaptacións curriculares significativas conforme a diversidade real que convive nunha aula.

A Consellería garantirá o dereito dos alumnos e das alumnas a unha avaliación obxectiva e a que a súa dedicación, o seu esforzo e o seu rendemento se valoren e se recoñezan con obxectividade, para o que establecerá os oportunos procedementos.

A casa é un espazo de traballo para profesorado e alumnado, como a propia aula, o centro educativo na súa totalidade e o propio contorno.

Pretender substituílo por un computador con acceso a unha boa conexión á rede, desde un criterio homoxéneo que arromba unha parte do alumnado á invisibilidade e o desamparo, é un criterio ben pouco educativo desde os valores da obxectividade, rendemento, xustiza e equidade.

O coronavirus puxo punto e final ao curso académico e obriga a reflexionar na transición cara ao seguinte. Agora é momento de acompañar o alumnado neste tempo que en moitas casas suman carencias sanitarias, económicas, laborais, emocionais.

Demandamos do goberno que non nos obrigue a empregalo como criterio de avaliación selectivo, convertendo a fin de curso escolar nunha nova loita de clases onde gañan e perden historicamente os mesmos.

Estou vivindo no ceo

Artigo publicado en Nós Diario o 26 de marzo de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Teño unha casiña branca / na mariña entre loureiros, / teño amores, teño barcas / e estou vivindo no ceo.

O cantar popular acompáñanos esta segunda semana de confinamento para írmonos afacendo á nosa propia estrañeza. A casa é o noso ceo íntimo e desde ela aprendemos a convivir cun tempo incerto que xa non mede ningún reloxo.

A casa protectora para quen a ten, como a familia, o traballo, o teléfono que trae voces amigas, a conexión á rede informativa, as falas das redes sociais. A casa que acubilla ou desprotexe, que nos confina dobremente, sobre o espazo exterior e sobre nós mesmas.

Mais este tempo é de pano fino e a morna suavidade superficial amosou as costuras dun sistema que clasifica a humanidade, máis que nunca, que estratifica a ringleira das persoas vulnerábeis e que devora o máis feble.

No entanto, a historia fala de nós como un pobo resistente e creativo en man común, capaz de pulsar as nosas capacidades para resolvermos colectivamente as necesidades. Porque sabemos que agora é hora de procurarmos as solucións ao noso alcance para calmar o inmediato. Logo chegará o momento de facer balance e pedir responsabilidades.

Arestora, a casa está a ser o noso ceo para o profesorado galego. Nas nosas casas naceu Aulas Galegas, un proxecto educativo que viu a luz, por necesidade, hai unha semana. Cada día achamos nel referencias pedagóxicas multidisciplinares para cada curso, un acompañamento para profesorado, alumnado e familias, elaborado por máis de 300 docentes galegos a construíren pontes desde cada casa. Asemade, unha completa rede educativa compiladora que vén cubrir, por sorprendente que pareza, un inexplicábel ermo por parte da Consellería de Educación.

Entre todos e todas sairemos xuntas deste tempo incerto e desacougante e sairemos moito máis reforzadas, moito máis sabias e coñecedoras das debilidades e fortalezas que temos como pobo galego.

A nosa lingua no faiado

Artigo publicado en Nós Diario o 30 de xaneiro de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Boa parte do noso labor docente dedicámolo a avaliar. Non só por ser prescritivo, senón porque é preciso para testar, ratificar ou rectificar un proceso áxil, dinámico, diverso, transversal, continuo e interactivo como é o ensino-aprendizaxe. Mais, sobre todo, porque toda (auto)avaliación leva implícita reflexión e formulación de propostas de mellora, pois a práctica educativa impera sobre o marco teórico, sempre un bocado abstracto e homoxeneizador.

No entanto, unha década após a aprobación unilateral do Decreto para o plurilingüismo, de costas viradas á maioría social, aos movementos de renovación pedagóxica, ás institucións oficiais competentes na materia, aos colectivos docentes, sindicais, familias etc, é moita hora de facermos balance de resultados a respecto do desenvolvemento dos seus principios xerais, do deseño e aplicación dos Proxectos Lingüísticos de Centro, da actuación dos Equipos de Dinamización da Lingua Galega e do valor pedagóxico das seccións bilingües e, sobre todo, dos centros plurilingües.

Cómpre, en definitiva, verificarmos se este marco normativo cumpriu a función de garantir a competencia plena e en igualdade nas dúas linguas oficiais e o de acadar a adquisición dun coñecemento efectivo en lingua(s) estranxeira(s), como regula a Lei de normalización lingüística.

Neste sentido, o alumnado que acaba de rematar 4º ESO é herdeiro da norma citada, mais ninguna avaliación interna coñecemos nesta década que, á vista de análises externas, pode ser cualificada de regresiva e moi lesiva para a boa saúde do galego como lingua minorizada e en proceso de normalización.

A reconstrución dunha desfeita. Abrir un tempo novo para tomar a palabra. Eis o noso reto e compromiso vixente para quen, en palabras de Agustín Fernández Paz, amamos e defendemos a pluralidade lingüística, pero nunca a costa de deixar arrombada a nosa lingua no faiado.

No día dos abrazos

Artigo publicado en Nós Diario o 23 de xaneiro de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Cando penso en escribirlles para este novo encontro por palabras decátome de que está a piques de rematar o Día dos Abrazos.

Semella o abrazo un acto doado, próximo e de técnica simple. Adaptado ao nivel dos usuarios e con temporalización de intensidade variábel, mesmo pode converterse nun reto: cantas apertas no día somos quen de incorporar á nosa axenda de vida?

Os estudos –coma se o latexo do corazón e a temperatura da pel non fosen suficientes- aseveran que un abrazo activa a acción de compartir, libera hormonas, frea a soidade, cura o insomnio, serve de terapia antiestrés e deita lonxe o medo.

Hai moitos xeitos de abrazar. Unha mirada. Un aceno. Unha palabra. Un corpo pleno.

E agora que cae o día reconto ese haber que engrandece o capital humano con xestos de convivio que abrigan en corpo e alma as aulas dun centro educativo.

Ali segue a procurar un camiño propio para as marcas da guerra desde o seu persoal refuxio de paz reaprendida. Ulises gaña confianza desde un mundo azul celeste. Marcos aínda non quere lembrar en alto o episodio que todo o marcou. Moisés rube os valados dos estereotipos raciais. Yahui pronuncia a sonoridade galega cuns ollos coma sorrisos.

Osama presenta o mellor traballo sobre o Apalpador. Mara ultrapasa a rixidez dos estándares de aprendizaxe. Nicole e Noelia intercambian a proba das filloas e das arepas. María entrevista para a radio escolar sobre os pros e contras do consumo televisivo.

Nerea reflexiona atenta no curso de formación en mediación sobre esas hipotéticas situacións de conflito que soan próximas. Josito valora na tertulia do club de lectura como a escola pública iguala, non discrimina, atende en equidade e con respecto.

Velaí a escola pública que abrazamos. Diversa, inclusiva, participativa, democrática, sen censura e onde a palabra liberdade despreza a mentira e abraza a verdade.

Son horas. Son dereitos

Artigo publicado na versión en papel do Sermos Galiza do 28 de novembro.

Son moitos os puntos febles do noso presente. Son moitas as costuras que se precisan para (p)reparar unha sociedade que semella resistirse a camiñar cara adiante, conformándose co inmobilismo anulador que respira entre cada toque índice de pantalla. Como se camiñar a vida fose posíbel cos pés quietos.

Fe na escola como desiderátum que centrifuga as conciencias e clarea os discursos. Detectado un problema na sociedade, o programa teledirixido cara á maquinaria escolar actívase en titulares reclamo xornalístico, na literatura legal, na cota de pantalla, na rexouba do café e, finalmente, na sala do profesorado.

A escola é ese pequeno espazo do que case ningúen sabe, mais do que cadaquén opina libremente. Calquera pode sentenciar que todo ten arranxo na escola. A educación viaria? O respecto co medio ambiente? O consumo responsábel? Na escola. A homofobia? A convivencia? A paz e a non violencia? Na escola. A ciencia en galego? O respecto pola propiedade intelectual? As TIC? Na escola. O acoso? O machismo asasino? Na escola.

Os deberes que se lle apoñen á escola como espazo de formación e construción crítica medran de forma directamente proporcional ao cuestionamento das profesionais que nela traballamos.

Mais, canda os deberes, cómpre falar tamén de dereitos profesionais roubados desde o 2009 por unha administración galega que acolleu o pretexto da crise económica para asinar unha estafa maiúscula socioeducativa.

A escola non é un iglú, senón un espazo habitado por unha microsociedade viva. Na última década, as docentes do ensino público asumimos múltiples retos profesionais, facendo fronte a un nivel de esixencia maior ante un proceso de ensino-aprendizaxe máis complexo.

Na escola pública galega convivimos entre a desigualdade e acompañamos deficiencias socioeconómicas severas, apertamos desamparos emocionais, cubrimos necesidades básicas de fogares en quebra, verificamos realidades humanas diversas provocadas pola complexidade dun tempo que nos sacrificou, mentres quen nos acusaba de vivir por enriba das nosas posibilidades ocupaba a súa irreponsabilidade en desbaldir recursos públicos en caixas B partidistas, en operacións de corruptela desalmada en paraísos fiscais ou en pagamento de favores (des)informativos na prensa.

Unha década en que o profesorado perdemos capacidade adquisitiva, ao tempo que empeoramos as nosas condicións laborais, por mor dun goberno galego que impuxo unilateralmente medidas restritivas que coutaron gravemente as nosas capacidades ao aumentar o horario lectivo do profesorado, desprezando o acordo colectivo de 2007 (18 períodos lectivos en secundaria e 21 en primaria).

As consecuencias desta ampliación horaria lectiva (que nunca pode identificarse como horario laboral, pois a docencia implica máis aló do tempo escolar e fóra do espazo aula) foron, entre outras, a imposibilidade de facer apoios, reforzos e desdobres; a dificultade de participación en proxectos de renovación pedagóxica; o aumento da impartición de afíns, das ratios de alumnado por aula e das itinerancias; a imposibilidade de garantir a coordinación pedagóxica intra e interdepartamental; a debida acción titorial e o atendemento a cuestións fundamentais como a coeducación, a normalización lingüística, a educación para a paz e a sensibilización ambiental…, isto é, todo aquilo que se nos demanda desde fóra da escola.

Un sobreesforzo acusado co que tentamos neutralizar a afectación negativa sobre a calidade do ensino público que de vez cómpre deter.

Na actualidade, xa son sete as comunidades autónomas que aprobaron a devolución do horario lectivo (Navarra, Euskadi, Cantabria, Canarias, Andalucía, Asturias e Estremadura), mais o goberno galego négase a negociar.

Non demandamos traballar menos, senón que esiximos poder traballar mellor recuperando acordos previamente asinados. É por iso que chegou o momento de reiniciar un tempo de mobilización que xa está a ser público a través de concentracións por todo o país e que terá o seu epicentro na convocatoria de folga para o vindeiro 12 de decembro convocada de xeito unitario por todas as organizacións sindicais.

Son dereitos. Son horas!