Coidar de Nós

Artigo publicado en Nós Diario o 6 de agosto de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Neste 2020 celebramos de forma obrigadamente disimulada o centenario da Revista Nós que o tempo demostrou ser unha enciclopedia do pensamento e das aspiracións dunha época: análise e creación dunha Galiza con dimensión europea desde o uso normalizado dunha lingua plena.

Obxectivos irrenunciábeis que sostiveron outros proxectos editoriais da historia contemporánea que tamén celebran efemérides. A editorial Galaxia cumpre setenta anos, mentres que Laiovento estrea os seus primeiros trinta.

Dúas casas editoras que acollen nos seus catálogos o legado da escrita de ficción e de investigación da cultura galega. Ambas as dúas, en plenos procesos vivos de madurez, seguen a abrir camiños propios como pontes entre a creación das autoras e autores galegos e o lector destinatario, porque con cada novo libro chega ese pequeno milagre humano.

Milagre literario e cultural que vivimos nesta pospandemia con consecuencias analizadas no Barómetro da cultura galega I, recentemente dado a coñecer polo Consello da Cultura Galega.

A vulnerabilidade previa do sector cultural galego, do que o libro galego fai parte ben representativa, redobrou nela o grave impacto do coronavirus.

Entre as cifras desta radiografía imprescindíbel para trazar a liña continua do futuro estarían o feito de que só o 43,9% das empresas culturais mantiveron a actividade durante o confinamento; o 38,6% solicitaron un ERTE, sobre todo nas artes escénicas e no sector do libro; o 60,7% sufriu a raíz da Covid-19 unha redución de máis do 50% da facturación.

Os indicadores de despedimentos de traballadores, xunto ás dificultades para pagar impostos e seguros sociais e a queda na facturación de máis dun 50% son indicadores da grave situación que cómpre afrontarmos con afouteza desde as administracións públicas.

Coidar da cultura é coidar da calidade democrática da vida das persoas, xa que, en palabras da filósofa María Zambrano, “La cultura es el despertar del hombre”.

Advertisement

Entrevista de Sergio Álvarez

Agradecida a Sergio Álvarez por esta entrevista publicada no seu blog o 29 de xullo de 2019. Pode consultarse tamén aquí.

P: Que ramas da cultura tocas ti?

R: O meu traballo cultural céntrase na palabra literaria, ora como autora ora como Secretaria xeral da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega.

P: Intentache outras actividades culturais?

R: Interésanme todas as manifestacións e expresións culturais como espectadora, como interlocutora, como destinataria, mais non cheguei a exercer ningunha.

P: Como te decribirías?

R: Unha traballadora da palabra de noso que acredita en que o ensino e a cultura son radicalmente transformadoras para o necesaro avance da sociedade.

P: Que supón para ti Galicia?

R: Un xeito propio e irrenunciábel de ser e estar no mundo.

P: Como surxiu o teu interese polo que fas?

R: A curiosidade ten un papel moi importante en todo o que facemos. O encontro con persoas referentes tamén. A miña vocación como docente naceu xa no instituto precisamente grazas a profesorado referente para min. Á literatura e á escrita tamén cheguei por convite de persoas referentes que sempre me animaron a superar as miñas inseguridades.

P: Algún novo proxecto en mente?

R: Nesta altura comeza a campaña de presentacións do último libro que asino en coautoría co poeta Xoán Carlos Domínguez Alberte, publicado por Edicións Laiovento, un poemario que naceu, sen prevelo inicialmente, ao longo dunha conversa de varios anos que fomos mantendo os dous a través do correo electrónico e que quere ser lembranza do joc partit das nosas cantigas medievais.

En mente e en gabetas e arquivos sempre hai proxectos, mais dos que, por pudor, nunca gusto de falar até que están ben concretos e avanzados.

P: Cal foi teu proxecto mais destacado?

R: O máis destacado para min a nivel persoal e creativo foron dous. O primeiro, a biografía da poeta viguesa María do Carme Kruckenberg Sanjurjo, Vivir, unha aventura irrepetíbel, que escribín a partir de múltiples conversas con ela propia e viu a luz na editorial Galaxia. O segundo, o relato infantil Xandra, a landra que quería voar, editado en Urco, que me permitiu partillar ilusións e soños de novo co público infantil.

Alba de Gloria

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 17 de xaneiro de 2019.

Cada páxina de xaneiro nace escribindo o ano enteiro. As sortes dos doce primeiros días do ano novo prognostican o tempo que fará nos doce meses seguintes. E, xa agora, en tempo de resortes –entre os días 13 e 24– ratificaranse ou rectificaranse esas primeiras previsións.

A tradición refraneira galega fálanos do mes da lúa morta (Coa lúa de xaneiro, vese a formiga no carreiro), dun mes friento (Xaneiro, xeadeiro; cada suco, seu regueiro), de días crecentes en horas de luz (O vinte e un de xaneiro, unha hora por enteiro) e compañeiro de labores da terra (Poda en xaneiro, vindima no sombreiro; En xaneiro, planta o teu alleiro).

Tamén conta a tradición oral que O sol de xaneiro non ten compañeiro. Mais cada ano en estrea nos ofrece o acompañamento dun nome propio de luz, calor, traballo e palabras de vida: Castelao.

Xaneiro é mes de semente castelaniana para traballar os sucos novos polos que transitar o ano, pois o 7 de xaneiro é data da rememoración do seu pasamento hai xa 69 anos, mentres que o 29 é a do seu nacemento en 1886.

E, nesta altura, Castelao volve ser presente tanxíbel e radicalmente real.

A editorial Galaxia anunciou o pasado decembro a edición facsimilar dunha parte substancial da obra de Castelao, os álbums de guerra: Galicia mártir, Atila en Galicia e Milicianos, tríada de denuncia gráfica da barbarie fascista da guerra e da consecuente represión que sufriu a Galiza compañeira da liberdade na autoestima identitaria.

“Estas estampas, arrincadas da miña propria door, van dirixidas a vós que sempre amáchedes a liberdade e sodes a única reserva que nos queda para reconstruír o fogar desfeito”.

Velaquí a razón de ser do primeiro dos tres álbums, Galicia mártir, editado en 1937 e cuxa estampa número seis leva como pé a sentenza “A derradeira lección do mestre”.

Unha iconografía de simboloxía maior para o nacionalismo galego que, por primeira vez, podemos visitar no propio país que a obrigou a nacer no pensamento e na man de Castelao. Unha visita que debemos converter en reencontro masivo popular, á altura do respecto que merece, como contrapunto do oportunismo polémico e aproveitamento político indigno de quen, a golpe de frío talonario público, actúa de costas a este marco dramático, física e emocionalmente, cunha estratexia discursiva hipocritamente negadora do pensamento de Castelao e de Alexandre Bóveda, das razóns do exilio do primeiro e do fusilamento do segundo, dos porqués de os mestres e mestras –e, por extensión, a escola, o coñecemento, a intelixencia– ter sido na guerra e na máis cruenta posguerra galega a principal diana devastadora da ditadura.

“Castelao maxistral” é “Castelao, maxistral”, mestre de tantos maxisterios!

Boa proba disto é esoutra exposición simultánea no tempo que está a se desenvolver en San Domingos de Bonaval, artellada coa brillante oratoria que sostén o discurso “Alba de Gloria” que Castelao pronunciou en Buenos Aires o 25 de xullo de 1947.

Unha exposición que, impulsada polo Consello da Cultura Galega e comisariada por Manuel Gago, recolle dun xeito gráfico e audiovisual esclarecedor os fíos –e fitos– da historia galega precisos para reconstruír a memoria da “Santa Compaña de inmortaes galegos”.

Desde a reprodución da correspondencia do exiliado Castelao con Eduardo Blanco Amor, Rodolfo Prada, Emilio Pita ou Lois Tobío; a escoita da voz de Castelao no fonospostal enviada para difundir en Montevideo na estrea d´Os vellos non deben de namorarse; os audios discursivos de Ramón Otero Pedrayo ou Ramón Suárez Picallo; a recreación dos persoeiros históricos ilustres que deu Galiza para o noso imaxinario histórico colectivo, desde Prisciliano ao chorado amigo e compañeiro Alexandre Bóveda; até a recreación virtual que nos achega á emocionalidade intensa do que ía ser o derradeiro discurso público do autor para nos interpelar e brindar, co propio Castelao, porque “afortunadamente, Galiza conta, para a súa eternidade, con algo máis que unha Hestoria fanada, conta c-unha Tradición de valor imponderabel, que eso é o que importa para gañar o futuro”.

Para gañarmos o futuro, este sol de xaneiro si ten compañeiro!

Vídeo da presentación en Vigo de Vivir, unha aventura irrepetíbel, en 2011

Este é vídeo da presentación en Vigo da obra de Vivir, unha aventura irrepetíbel, coa presenza da propia María do Carme Kruckenberg, coa presenza da autora. Tivo lugar na Casa Galega da Cultura o 5 de abril de 2011. Agradecida a Pilar Ponte pola gravación e a subida do vídeo a internet!

Vídeo da presentación de O morto asasinado e outros contos, de María do Carme Kruckenberg, na Coruña

A Coruña: presentación de O morto asasinado e outros contos, de María do Carme Kruckenberg, o 20 de xuño ás 19 h.

Crítica de O morto asasinado e outros contos, de María do Carme Kruckenberg, por Xosé Manuel Eyré

Xosé Manuel Eyré publicou esta crítica de O morto asasinado e outros contos, de María do Carme Kruckenberg, no seu blogue, Ferradura en Tránsito II.

María do Carme Kruckenberg (1926-2015) sitúase na “Promoción de Enlace” xunto a outros nomes como Luz Pozo Garza, Antón Tovar, Manuel Cuña Novás e Xosé Neira Vilas. A poeta, xunto con Pura e Dora Vázquez, Luz Pozo e Xoana Torres escenifica o reencontro coa tradición literaria galega en feminino desde Rosalía de Castro. Deixounos unha obra poética que supera a trintena de títulos publicados, para alén de múltiples colaboracións en volumes colectivos, en moitos casos dando resposta literaria a chamadas de compromiso social e político (11). Mais tamén escribiu narrativa, aínda que esta é menos coñecida, que é a que reúne Mercedes Queixas Zas, autora tamén da introdución neste volume. Entre 1998 e 2012 María do Carme Kruckenberg Sanjurjo publicou periodicamente, en edición non venal e co propósito de servir de agasallo a amizades íntimas, unha serie de relatos con extensión e destinatarios diversos (12). 15 en total, impresos en Iniciativas Gutemberg e con tiraxes de cen exemplares asinados pola autora e ilustrados por Eva Lloréns, Mercedes Lence, Gozalo Suárez, Antón Goyanes e a propia autora. Alén disto, en 1999 viu a luz unha recompilación de sete novos breves relatos (…) impresos baixo a responsabilidade da Unión Comarcal de Comisións Obreiras de Vigo e o Concello de Vigo, un volume de agasallo e de conmemoración do Día da Letras Galegas (12). Así pois a escrita en prosa de María do Carme Kruckenberg ten moito de ocasional, de escrita feita a petición, mais non por iso deixa de ser menos interesante a expresión narrrativa dunha das voces poéticas máis celebradas das nosas letras.

Así, pois, trátase de 22 contos breves, “O morto asasinado” é quizá o máis extenso e por iso dá título ao volume, que celebran a beleza da palabra. Situados en espazos de ambientación real, vivencial (12) como son Vigo, Padrón, San Xoán de Piñeiro, Tui, Restinga de Marambaia… A beleza da palabra e unha sensilibilidade a flor de pel, son manifestos sen que por iso haxa que tildar os contos de prosa poética. Temporariamente tenden a levarnos a “outro tempo”, as primeiras décadas so século pasado, e por eles transitan, de cando en vez, trasnos ou sereas, sen que iso queira ducir que aforren a traxedia, como en “O neno afogado” ou no que dá título ao volume. É de salientar a destreza coa que María do Carme Kuckenberg crea ambientes con moi poucas palabras, uns ambientes nos que sempre hai algo de máxico, aínda que só sexa a beleza da palabra., ese instrumento co que crea atmosferas envolventes. Desde o primeiro até o derradeiro conto, o lector pode estar seguro de atoparse unha narradora hábil, que conta case en ton confesional.

Eis, logo, unha oportunidade para gozarmos da voz narrtaiva dunha poeta, unha voz narrativa sorpesiva por ben artellada, que á veces acode ao conto contado, a encerrar unha narración noutra máis longa, como no que dá título ao volume ou no primeiro, “O paxariño de Sevilla”. Parabenizamos pois a inicitiva de Mercedes Queixas e Galaxia á hora de reunir esta prosa dispersa nun único volume que nos permite decatarnos do boa narradora que era María do Carme Kruckenberg, alén de excelsa poeta. Deste xeito queda completa, ou máis completa, a obra dunha autora fundamental na nosa historia literaria. Contos que, vista a súa orixe, ben se pode dicir que son inéditos, pois era prosa para as amizades ou de compromiso, non venal e de circulación restrinxida.

ASDO.: Xosé M. Eyré

Entrevista no programa Chamando á Terra

No programa Chamando á Terra da Radio Galega fixéronme esta entrevista o sábado 3 de marzo de 2018. Agradecida!!
“Mercedes Queixas conversa con María Solar sobre o seu traballo de edición dos relatos inéditos de María do Carme Kruckenberg, compilados en O morto asasinado e outros contos, e do seu último traballo como autora, Xandra, a landra que quería voar. A entrevista pode escoitarse aquí.”

“Os relatos de María do Carme Kruckenberg”, entrevista no Diario Cultural da Radio Galega

Desde o Diario Cultural da Radio Galega:
Esta foi a entrevista que me fixeron sobre o volume O morto asasinado e outros contos, onde se recollen narracións breves inéditas de María do Carme Krukenberg. A entrevista pode escoitarse aquí.

Vigo: presentación de O morto asasinado e outros contos, de María do Carme Kruckenberg, o 27 de febreiro ás 19:30 h.