Coidar de Nós

Artigo publicado en Nós Diario o 6 de agosto de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Neste 2020 celebramos de forma obrigadamente disimulada o centenario da Revista Nós que o tempo demostrou ser unha enciclopedia do pensamento e das aspiracións dunha época: análise e creación dunha Galiza con dimensión europea desde o uso normalizado dunha lingua plena.

Obxectivos irrenunciábeis que sostiveron outros proxectos editoriais da historia contemporánea que tamén celebran efemérides. A editorial Galaxia cumpre setenta anos, mentres que Laiovento estrea os seus primeiros trinta.

Dúas casas editoras que acollen nos seus catálogos o legado da escrita de ficción e de investigación da cultura galega. Ambas as dúas, en plenos procesos vivos de madurez, seguen a abrir camiños propios como pontes entre a creación das autoras e autores galegos e o lector destinatario, porque con cada novo libro chega ese pequeno milagre humano.

Milagre literario e cultural que vivimos nesta pospandemia con consecuencias analizadas no Barómetro da cultura galega I, recentemente dado a coñecer polo Consello da Cultura Galega.

A vulnerabilidade previa do sector cultural galego, do que o libro galego fai parte ben representativa, redobrou nela o grave impacto do coronavirus.

Entre as cifras desta radiografía imprescindíbel para trazar a liña continua do futuro estarían o feito de que só o 43,9% das empresas culturais mantiveron a actividade durante o confinamento; o 38,6% solicitaron un ERTE, sobre todo nas artes escénicas e no sector do libro; o 60,7% sufriu a raíz da Covid-19 unha redución de máis do 50% da facturación.

Os indicadores de despedimentos de traballadores, xunto ás dificultades para pagar impostos e seguros sociais e a queda na facturación de máis dun 50% son indicadores da grave situación que cómpre afrontarmos con afouteza desde as administracións públicas.

Coidar da cultura é coidar da calidade democrática da vida das persoas, xa que, en palabras da filósofa María Zambrano, “La cultura es el despertar del hombre”.

Advertisement

Outro plan

Artigo publicado en Nós Diario o 28 de maio de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

A valoración do Plan de reactivación dos sectores cultural e turístico fronte aos efectos derivados da COVID-19, presentado pola Consellaría de Cultura e Turismo, provocou unha forte reacción crítica no sector cultural.

Un rico, plural e dinámico sector que, tal e como recolle este plan, representa o 2,5 no PIB, con 34.000 empregadas, un 5,4% de crecemento nos últimos anos e no que Galiza é a quinta comunidade autónoma con maior nivel de emprego.

Fronte á enumeración de cifras millonarias que recolle a literatura do plan -10,2 millóns de euros en cultura, 11 millóns en turismo e 5,6 no Xacobeo 2021- para a literatura galega o impacto do presumíbel investimento é ben cativo, pois o coidado do libro é exiguo e nada representativo do peso específico que ocupa na cultura galega.

Malia algunhas medidas inconcretas para o sector do libro, dirixidas a editoras, librarías, feiras do libro, traducións e bibliotecas públicas, observamos que a grande ausente na cadea vital do libro é precisamente quen a inicia: a autoría.

Demandámoslle ao buscador que nos indique cando, en 74 páxinas, se mencionan no plan as palabras escritora/escritor e respóndenos que apenas nunha ocasión, na páxina 44, para se referir ao apoio á dramaturxia contemporánea galega a través do “Impulso dos premios de dramaturxia, fundamentais para o mantemento do emprego de escritores e dramaturgos”.

Verificamos a ausencia explícita de propostas para autoras e autores, o primeiro paso imprescindíbel para o nacemento do libro, en soporte impreso ou dixital, deixar de ser materia branca.

Procuramos respostas incomprensíbeis nas declaración do Conselleiro de (menos) Cultura e (máis) Turismo: “A cultura é a alma do país e o turismo a súa face”.

A pandemia do coronavirus obriga a nos tapar as faces e o goberno galego invisibiliza de vez a face literaria da alma do noso país expresada a través do noso idioma.

Incertezas

Artigo publicado en Nós Diario o 30 de abril de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Entre as certezas desconfinadas, mesmo antes de tempo, están as melenas e barbas necesitadas de cortar as puntas, as canas libérrimas ao ar, as aprendizaxes culinarias a levedecer, as analíticas imperfectas, certa atrofia muscular e todo un catálogo persoal e intransferíbel de estrañamentos.

Mais o estrañamento tamén nos leva a incertezas cando prememos a frecuencia de onda longa ou poñemos os lentes progresivos en materia de política e xestión cultural.

Era preciso un goberno español de esquerdas e progresista (ás veces non semellan principios indisociábeis) que verificase na corte a ausencia dun plan de axuda económica e fiscal para a Cultura.

Con todo, a cultura galega sabe que as competencias nesta materia (aínda) están transferidas á Xunta de Galiza e dela deben emanar as propostas que acrediten na protección dun sector que representa o 2% do PIB da economía galega, así como unha importante relación de postos de traballo, moitas veces invisíbeis.

Para que un coche chegue útil ás nosas mans son precisas outras invisíbeis, mais tamén o son para que chegue a nós un libro, unha peza de teatro, un disco, un espectáculo de danza, un filme, un videoxogo. No entanto, a industria da automoción é indiscutíbel ante calquera plan protector, mentres que a cultura debe agardar para quen a entende como simple ocio gratuíto.

Hai máis dun mes que a Xunta recibiu un documento, asinado por unha ampla representación cultural, con propostas concretas para afrontar, desde o servizo público, a delicada crise á que a nosa cultura fica exposta como consecuencia do coronavirus.

O silencio é até o de agora a única resposta como testemuña do corolario perfecto dun goberno que, na última década, manifestou unha absoluta indiferenza, falta de empatía e capacidade de escoita e diálogo propositivo para cos axentes culturais galegos.

E xa o di o refraneiro galego: o mal crece con calar.

Un computador non é unha aula

Artigo publicado en Nós Diario o 9 de abril de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Un computador non é unha aula. Unha casa non é unha escola e un troco de tarefas didácticas por vía telemática nada teñen a ver co dinámico, socializador e interactivo proceso de ensino-aprendizaxe.

Unha avaliación non é só unha cualificación numérica, senón resultado da adquisición de competencias, o que supón a combinación de habilidades prácticas, coñecementos, motivación, valores éticos, actitudes, emocións e outros compoñentes sociais e de comportamento.

Esta aprendizaxe baseada en competencias caracterízase polo enfoque integral, continuo, formativo e colaborativo, onde entran en xogo, para alén dos contidos aprendidos, os procedementos e instrumentos de aprendizaxe, graduado con medidas de reforzo e adaptacións curriculares significativas conforme a diversidade real que convive nunha aula.

A Consellería garantirá o dereito dos alumnos e das alumnas a unha avaliación obxectiva e a que a súa dedicación, o seu esforzo e o seu rendemento se valoren e se recoñezan con obxectividade, para o que establecerá os oportunos procedementos.

A casa é un espazo de traballo para profesorado e alumnado, como a propia aula, o centro educativo na súa totalidade e o propio contorno.

Pretender substituílo por un computador con acceso a unha boa conexión á rede, desde un criterio homoxéneo que arromba unha parte do alumnado á invisibilidade e o desamparo, é un criterio ben pouco educativo desde os valores da obxectividade, rendemento, xustiza e equidade.

O coronavirus puxo punto e final ao curso académico e obriga a reflexionar na transición cara ao seguinte. Agora é momento de acompañar o alumnado neste tempo que en moitas casas suman carencias sanitarias, económicas, laborais, emocionais.

Demandamos do goberno que non nos obrigue a empregalo como criterio de avaliación selectivo, convertendo a fin de curso escolar nunha nova loita de clases onde gañan e perden historicamente os mesmos.

Os puntais da casa común

Artigo publicado en Nós Diario o 2 de abril de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Avanzamos cara ao fin da terceira semana de confinamento por causa da crise sen precedentes que está a provocar a COVID-19.

Imos aprendendo nas horas lentas a administrar novos silencios, medindo tempos con esquecidas doses de paciencia creativa, facendo conta das voces que xa non chegan, dos bicos e apertas suspensas no ar. Ao tempo, procuramos temerosamente o momento en que as cifras só certifiquen recuperación e vidas.

Mais cadaquén leva canda si o seu propio encerramento, ao igual que cando a vida é libre. Porque as gaiolas existen e acompáñannos en cada paso que damos, mesmo semellando actuarmos en liberdade.

A observación do que abruptamente nos sobrecolleu nestas semanas fíxonos reparar en como algúns colectivos profesionais que sufriron, na última década, baixo os grillóns do capitalismo depredador, un desequilibrio ameazante na súa condición laboral, forzados cara á precarización ou connotados cunha baixa estima de valoración social, son agora os puntais que sosteñen a cuberta da nosa casa común. E agora si, unhas dependemos das outras e a solidariedade fura nos camiños do egoísmo.

Estou a me referir ao colectivo sanitario, investigador, docente, ao sector do transporte, da limpeza, da produción e distribución alimentar. Colectivos de quen a hemeroteca falou tempo atrás dando voz pública á miseria programada polo capital que sacrifica o corpo do colectivo polo beneficio materialista individual.

O público é servizo. O privado é beneficio. Cantas veces coreamos en manifestacións multitudinarias unha realidade que agora se converteu en fenda abrupta baixo os nosos pés.

Cando este pesadelo, grazas ao esforzo do pobo, se supere, e recuperemos do desgaste físico e mental, este mesmo pobo terá que se pronunciar responsabelmente. E a min, mentres tanto, chégame cadora o eco dos versos do poeta Antón Avilés de Taramancos:

¡Non son un home: son un pobo,
e ninguén me pode domear!

Estou vivindo no ceo

Artigo publicado en Nós Diario o 26 de marzo de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Teño unha casiña branca / na mariña entre loureiros, / teño amores, teño barcas / e estou vivindo no ceo.

O cantar popular acompáñanos esta segunda semana de confinamento para írmonos afacendo á nosa propia estrañeza. A casa é o noso ceo íntimo e desde ela aprendemos a convivir cun tempo incerto que xa non mede ningún reloxo.

A casa protectora para quen a ten, como a familia, o traballo, o teléfono que trae voces amigas, a conexión á rede informativa, as falas das redes sociais. A casa que acubilla ou desprotexe, que nos confina dobremente, sobre o espazo exterior e sobre nós mesmas.

Mais este tempo é de pano fino e a morna suavidade superficial amosou as costuras dun sistema que clasifica a humanidade, máis que nunca, que estratifica a ringleira das persoas vulnerábeis e que devora o máis feble.

No entanto, a historia fala de nós como un pobo resistente e creativo en man común, capaz de pulsar as nosas capacidades para resolvermos colectivamente as necesidades. Porque sabemos que agora é hora de procurarmos as solucións ao noso alcance para calmar o inmediato. Logo chegará o momento de facer balance e pedir responsabilidades.

Arestora, a casa está a ser o noso ceo para o profesorado galego. Nas nosas casas naceu Aulas Galegas, un proxecto educativo que viu a luz, por necesidade, hai unha semana. Cada día achamos nel referencias pedagóxicas multidisciplinares para cada curso, un acompañamento para profesorado, alumnado e familias, elaborado por máis de 300 docentes galegos a construíren pontes desde cada casa. Asemade, unha completa rede educativa compiladora que vén cubrir, por sorprendente que pareza, un inexplicábel ermo por parte da Consellería de Educación.

Entre todos e todas sairemos xuntas deste tempo incerto e desacougante e sairemos moito máis reforzadas, moito máis sabias e coñecedoras das debilidades e fortalezas que temos como pobo galego.