No abrente

Artigo publicado en Nós Diario o 23 de xullo de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Un novo Día da Patria convoca para o encontro. Distancias fixadas e protocolos sanitarios mediante, percorreremos máis unha vez un camiño conxunto, colectivo e atemporal, como unha metonimia expansiva dos nosos persoais camiños vitais.

O camiño é memoria do pasado, sabedoría do presente, vontade de futuro, mais tamén é unha nostalxia, en definición do poeta Manuel María.

Os camiños do pobo galego sempre abriron fronteiras, derrubaron cancelas e valados, promoveron o encontro intercultural retroalimentador, mais tamén expulsaron e aínda expulsan emigrantes e exiliados en baleiro colectivo oficialmente programado.

E chegamos á volta do noso camiño como círculo de seixo, ara solar, adro de conversa dun relato recorrentemente preciso: o abrente da Alba de Groria.

Nas vésperas dun novo Día da Patria, os nosos pasos e os nosos ecos recuperan o discurso lido por Castelao aquel 25 de xullo de 1948 no exilio bonaerense, a Alba de Groria que segue a ser o noso camiño.

Unhas derradeiras palabras do escritor que amplificamos en cada lectura persoal e nesta cita puntual colectiva, como elos que somos dunha cadea de afectos inmorredoiros que representa a Santa Compaña da Alba de Groria.

Como unha medrada “moitedume de luciñas e vagalumes alentaremos este próximo 25 de xullo a memoria das que crearon o idioma que en que eu vos estou falando, a nosa cultura, as nosas artes, os nosos usos e costumes, i en fín, o feito diferencial de Galiza”.

Porque neste presente de autoafirmación nacional acreditamos, con Castelao, en que

“Afortunadamente, Galiza conta, para a súa eternidade, con algo máis que unha Hestoria fanada, conta c-unha Tradición de valor imponderábel, que eso é o que importa para gañar o futuro”.

E aquí continuamos, Castelao, no camiño, traballando de palabra e obra, nunca de omisión, para gañar o futuro.

Advertisement

A palabra xusta

Artigo publicado en Nós Diario o 14 de maio de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Gosto moito da palabra escola. Moito máis que da verba colexio. O seu sotaque resúltame un algo impostado.

A fraseoloxía medra na raíz da escola: crear escola, facer escola, correr a escola. A voz dos meus ascendentes ecoa nas preguntas: Onde puxeches a escola? Onde é que dis escola?

A literatura lévame ao protagonismo do escolante nas Cousas da vida de Castelao cando aquel pequeno resistente lle di a súa nai: “Non quero ir porque o escolante pégame e a escola cheira que fede”. Ou a aquel escolante andaluz que lle pregunta ao meniño galego: “Cuanto año tiene?” e este responde: “Non temos año ningún; temos unha ovella”.

A Ilustración galega represéntaseme na concepción da escola do Padre Sarmiento aberta ao medio, integrada na individualizada progresión do coñecemento do alumnado, no respecto pola lingua propia como lingua vehicular de acceso ao saber.

E o confinamento achégame o visionado do documental “A palabra xusta”, aberto ao público xenerosamente neste tempo difícil, ao tempo que tensamente cuestionador da cadea de aprendizaxe normalizada.

A biografía da súa protagonista, a pedagoga viguesa Antía Cal, transpórtanos á incorporación da escola galega nos principios pedagóxicos europeos a contrafío dun tempo de silencio negador.

Un modelo en que “a escola é fábrica de demócratas”, baseado nunha aprendizaxe continua da man do valor do apoio no grupo, en convivio directo co medio, desde as bases da igualdade de xénero e a introdución do galego no ensino, auténticos “pecados capitais” en palabras da propia Antía. Unha escola, Rosalía de Castro, con aulas nomeadas con fortes referentes educativos como Padre Sarmiento, Concepción Arenal, Castelao, Alexandre Bóveda, Camões, Labregos, Mariñeiros…

Gosto moito da escola, porque a importancia da escola é ser quen de aprender sempre a palabra xusta.

Re(m/v)irar o tempo

Artigo publicado en Nós Diario o 5 de marzo de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Calquera manual en que deitemos lectura ao redor da cruel e dramática posguerra galega, sinalará tres posíbeis destinos para o compromiso militante de acción galeguista, nacionalista e republicano previo ao 1936, nomeadamente para aquela arquitectura de país sedimentada na tríada das Irmandades da Fala, do Grupo Nós e do Seminario de Estudos Galegos.

A morte asasina represéntase en Alexandre Bóveda ou Ánxel Casal; o exilio como corpo sen alma en terra allea, en Castelao ou Suárez Picallo; a morte en vida suspensa na autocensura, na persecución e o medo como respiración asistida, en Otero Pedrayo ou Carvalho Calero.

Con todo, cómpre re(m/v)irar a historia e renomeala xunto ao coro de voces femininas construtoras e corpos destruídos das mulleres que, en paralelo, fixaron o pensamento democrático e padeceron castigos aínda máis envilecidos polo feito de seren mulleres.

A mestra asasinada Mercedes Romero, a costureira exiliada María Miramontes e a tamén docente encarcerada e represaliada Elvira Bao, xunto con centos de irmandiñas, reviraron a historia tomando a palabra en primeira persoa de plural para se afirmaren na súa identidade nacional na resposta a un “Manifiesto de la Asociación Nacional de Mujeres” que pedía a unidade das mulleres españolas fronte ás que “quieren independizar a Cataluña y Vasconia”.

A resposta das irmandiñas galegas é ben elocuente:

“Galicia no espera nada de Madrid, de sus gobiernos de pandillaje ni de su política torpe y mezquina. Ha vivido largo tiempo en el olvido y aún en el desdén, en la más absurda de las postergaciones (…) y hoy con sentido propio (…) pedimos el reconocimiento de nuestra personalidad y la soberanía autonómica”.

E o tempo da memoria colectiva, que é sementeira, ha ser tamén o noso milladoiro nesta primavera galega.

Volver a palabra

Artigo publicado en Nós Diario o 9 de xaneiro de 2020. A versión orixinal pode lerse aquí.

Escribo coa respiración deste día que inaugura a rutina do aninovo, co contador dos nosos pasos a 0, após os latexos consumistas revolucionados en que o despropósito nos guiou polos encontros sociais en terrazas de xiada inverneira disimuladamente calefactada, pola valoración do decorado de nadal segundo o tamaño das bólas ou pola distancia quilométrica que cegou a contaminación lumínica.

Porque a cantidade do desproporcionado importa en titulares e a calidade do medido con criterio aínda pode agardar entre liñas, nas marxes.

Escribo coa secuencia de imaxes reiteradas como cadea de despropósitos infames que nunca deberon acontecer nas sesións de investidura da presidencia do Goberno do Estado español en que a ideoloxía máis retrógrada amosou, sen temor a arroibar, a firme negativa a un futuro máis equitativo e respectuoso coa diversidade social e territorial.

A ira da dereita (en combate dialéctico con cadanseu retrovisor embazado de raíces reafirmadamente ultraconservadoras e fascistas) desprezou, nesa Casa da Palabra en diálogo que debe ser o Parlamento, a democracia, os dereitos e as liberdades públicas, así como a cohesión territorial desde o recoñecemento do feito diferencial nacional, mesmo no voto das e dos deputados electos para representaren intereses galegos.

A historia sempre nos (a)volve, como neste 7 de xaneiro, no 70 cabodano de Castelao, semente que agroma en presente continuo nas verbas do seu Sempre en Galiza:

“Son galegos e non conciben que Galiza poida salvarse c-unha política honrada. Son galegos e non saben que Galiza necesita unha política súa, para conquerir o desenrolo normal da súa economía. Son galegos e non se decatan da necesidade d-unha política que garantice a vida da nosa cultura. Son galegos e non saben que temos un destiño hestórico que comprir, na Hespaña e no mundo”.

Estes son os que din:

– Eu non sinto a necesidade de falar galego (porque esa necesidade non se sente no bandullo).”

Obrigada, Néstor Rego, por nos volveres a palabra.

Entrevista en Tempos Novos: Que nos xogamos o 28-A? Que se xoga Galiza o 28-A?

Entrevista publicada no número 263 da revista Tempos Novos, de abril de 2019.

1. Que nos xogamos neste 28A?

Vivimos tempos limitadores de dereitos fundamentais como o de expresión, negacionistas do marco plurinacional e plurilingüe do Estado, de profunda involución dun Estado que non acaba de recoñecer as identidades que o conforman historicamente, unha deriva recentralizadora dun Partido Popular que se retroalimenta ante o avance da extrema dereita española.

Vivimos tempos de políticas neoliberais depredadoras que están dispostas a envelenar as terras e anular a capacidade produtiva dun país a cambio dun negocio económico privado limitado no tempo.

Vivimos tempos que prevén unha nova reformulación de Europa que pode afectar severamente os intereses galegos que derivan dos nosos sectores produtivos (a terra, o mar, a gandeiría…).

Ante este marco Galiza precisa volver ter peso e voz propia no Parlamento español a partir do 28 A, de xeito que a mensaxe naza de nós directamente sen outra intermediación máis que a realidade do pobo galego, sen ser apéndice de intereses internos doutras forzas políticas nin sometidos á vontade de consellos de administración empresariais.

2. Que se xoga Galicia neste 28A?

A experiencia da última lexislatura reflíctese no espello do tempo por contraste coas anteriores.

Precisamos que a palabra e o voto dun parlamentario ou parlamentaria galega valla para facer avanzar o país, non para equilibrar forzas internas con intereses noutros territorios.

Galiza como nación precisa máis do que nunca, nestes tempos convulsos e ameazadores do retorno do pasado máis negro e anulador de liberdades e dereitos para o pobo, nomeadamente para as mulleres, ter presenza parlamentar como cordón umbilical coa realidade galega.

A falta dun goberno autonómico á altura das necesidades reais galegas, incapaz de continuar co mapa de transferencia de competencias, e ante a demostración destes catro últimos anos de que a presenza de deputadas e deputados galegos non foi proporcional a un resultado que favorecese a nosa posición como país, fica claro que para falar de Galiza, como ten acontecido noutras lexislaturas precedentes, precisamos representantes nacionalistas que traduzan en Madrid o noso potencial e tamén as carencias históricas que queremos superar.

Nun tempo de políticas de escaparate e espectáculo, de falacias convertidas en pseudonoticias hiperrepetidas, de ruído orquestrado desde e para Madrid como única centralidade posíbel, onde queda a realidade galega?

O esmorecemento da industria galega que condena Galiza a un país de servizos, a grave crise demográfica que atrofia calquera planificación de futuro de modernidade, a estafa incomunicadora da principal arteria de comunicación que representa a AP-9, o abandono do medio rural, o desaproveitamento das enerxías alternativas, a negación da nosa identidade lingüística e cultural, a expulsión da mocidade galega máis preparada, a usurpación de bens públicos, etc.

Xogámonolo todo porque nos xogamos o futuro e ninguén vai mirar por nós máis do que nós propias.

¿Quen pode, pois, salvar a Galiza? Galiza mesma. Escribiu Castelao no ensaio Sempre en Galiza. E nesa escola continuamos a prender e sementar, tamén en votos con representación propia nas eleccións do vindeiro 28 A.

Galiza mesma

Artigo publicado na versión dixital de Sermos Galiza, o 23 de marzo de 2019. A versión orixinal pode consultarse aquí.

Escribo hoxe setenta e cinco anos após a publicación dos tres feixes de discursos “(…) escritos no desterro, para escorrentar a morriña, cuxo limiar amosa un adro nado noutro desterro previo en Badaxoz cando Lerroux tivo a ben ordenar que me preparase para maiores ausencias”. Retomo para a memoria persoal o volume deste celebrado Sempre en Galiza que me acompaña, na biblioteca do meu cuarto de traballo, desde un tempo que a tinta deixou tatuada nas primeiras páxinas: MQZ Setembro 1991.

Vólveme o acordo das aulas universitarias a piques de rematar aquela licenciatura dunha carreira que aínda se chamaba Filoloxía Hispánica (Subsección Galego-Portugués). Abro de novo o volume desta segunda edición mercada na libraría Couceiro, que tamén está a celebrar o seu cincuenta aniversario entre liñas de amizade, e verifico que segue a arrecender a amarelento papel gasto mentres o lapis dá conta daquela iniciática descuberta subliñada vinte e oito anos atrás.

Para alén de palabras e ideas soltas encadradas en círculos destacados, maioritariamente inventario un profuso rexistro de citas expositivas e argumentativas ao redor do galego, do seu rexistro histórico até a realidade próxima ao tempo da escrita e a vocación de superación no camiño do futuro asentado na recuperación do seu valor de íntegra normalidade. “Un idioma é o corpo sensible dunha cultura, e todo atentado á lingua peculiar dun pobo representa un atentado á súa cultura peculiar”. “Unha lingua é máis que unha obra de arte; é matriz inagotable de obras de arte”. “Un pobo sometido á loita de dous idiomas acaba por non saber expresar o que sinte”.

Van sucedéndose as reflexións sobre a nosa lingua propia ao longo dos varios centos de páxinas como un río soterrado que baña o substrato do pensamento de afirmación nacional.

Ao tempo, resulta inevitábel analizar a nosa realidade lingüística, esa que algúns políticos inmorais empregan para atacar a cohesión social, como ferramenta de combate en tempo electoral, desprezando a natural e saudábel diversidade lingüística e cultural que caracteriza o Estado español e recoñece o seu tratado constitucional. Contraditoria defensa esta da tan santificada Constitución española!

Con toda a naturalidade, as voces da triple alianza retrógrada española teiman en defenderen e avalaren a ignorancia do coñecemento das linguas do Estado diferentes do castelán (será á súa imaxe e semellanza?), mais tamén oficiais e recoñecidas en cadanseu Estatuto de Autonomía. Con toda a autoridade, o Tribunal Supremo acaba de declarar ilegal algúns dos contidos da Ordenanza de normalización lingüística aprobada no Concello de Lugo en 2012 por unanimidade, e que afectan, por exemplo, á rotulación en galego das sinalizacións públicas, ao dereito a empregar a lingua propia con absoluta normalidade ou á formación do funcionariado para que poida desenvolver as súas tarefas en galego.

Con total submisión, adobiada de respecto á autoridade xudicial (que fina liña separa os verbos de acción contraria: acatar ou atacar!), a Xunta de Galiza, a través do responsábel da Secretaría xeral de Política Lingüística, faise a un lado e delega as responsabilidades da continuidade da defensa da ordenanza na Administración local. Ou o que é o mesmo, en non se pronunciando, xa se pronunciou.

Con absoluta hipocrisía, este mesmo goberno leva anunciando en sucesivos titulares a preparación dun plan de normalización lingüística para a mocidade desde o ano 2016, tal e como testemuña a memoria de hemeroteca.

Quen pode, pois, salvar a Galiza? Galiza mesma. Escribe Castelao. E nesa escola continuamos a prender e sementar.

Porque, por unha banda, a recentemente clausurada exposición “Castelao, maxistral” foi a máis visitada das celebradas na Cidade (do espolio) da Cultura.

Mentres que, pola outra, o Consello da Cultura Galega anuncia que a exposición “Alba de Gloria” é prorrogada, por segunda vez, por causa tamén da elevada demanda.

Galiza mesma é quen de nos salvar de tantos patufos desleigados, pequenos mequetrefes sin raíces. Son chegados os tempos de a sociedade galega abrirmos os ollos, querérmonos e votarmos a quen coñece, defende e cultiva a nosa diferenciación.

Alba de Gloria

Artigo publicado na versión en papel de Sermos Galiza, o 17 de xaneiro de 2019.

Cada páxina de xaneiro nace escribindo o ano enteiro. As sortes dos doce primeiros días do ano novo prognostican o tempo que fará nos doce meses seguintes. E, xa agora, en tempo de resortes –entre os días 13 e 24– ratificaranse ou rectificaranse esas primeiras previsións.

A tradición refraneira galega fálanos do mes da lúa morta (Coa lúa de xaneiro, vese a formiga no carreiro), dun mes friento (Xaneiro, xeadeiro; cada suco, seu regueiro), de días crecentes en horas de luz (O vinte e un de xaneiro, unha hora por enteiro) e compañeiro de labores da terra (Poda en xaneiro, vindima no sombreiro; En xaneiro, planta o teu alleiro).

Tamén conta a tradición oral que O sol de xaneiro non ten compañeiro. Mais cada ano en estrea nos ofrece o acompañamento dun nome propio de luz, calor, traballo e palabras de vida: Castelao.

Xaneiro é mes de semente castelaniana para traballar os sucos novos polos que transitar o ano, pois o 7 de xaneiro é data da rememoración do seu pasamento hai xa 69 anos, mentres que o 29 é a do seu nacemento en 1886.

E, nesta altura, Castelao volve ser presente tanxíbel e radicalmente real.

A editorial Galaxia anunciou o pasado decembro a edición facsimilar dunha parte substancial da obra de Castelao, os álbums de guerra: Galicia mártir, Atila en Galicia e Milicianos, tríada de denuncia gráfica da barbarie fascista da guerra e da consecuente represión que sufriu a Galiza compañeira da liberdade na autoestima identitaria.

“Estas estampas, arrincadas da miña propria door, van dirixidas a vós que sempre amáchedes a liberdade e sodes a única reserva que nos queda para reconstruír o fogar desfeito”.

Velaquí a razón de ser do primeiro dos tres álbums, Galicia mártir, editado en 1937 e cuxa estampa número seis leva como pé a sentenza “A derradeira lección do mestre”.

Unha iconografía de simboloxía maior para o nacionalismo galego que, por primeira vez, podemos visitar no propio país que a obrigou a nacer no pensamento e na man de Castelao. Unha visita que debemos converter en reencontro masivo popular, á altura do respecto que merece, como contrapunto do oportunismo polémico e aproveitamento político indigno de quen, a golpe de frío talonario público, actúa de costas a este marco dramático, física e emocionalmente, cunha estratexia discursiva hipocritamente negadora do pensamento de Castelao e de Alexandre Bóveda, das razóns do exilio do primeiro e do fusilamento do segundo, dos porqués de os mestres e mestras –e, por extensión, a escola, o coñecemento, a intelixencia– ter sido na guerra e na máis cruenta posguerra galega a principal diana devastadora da ditadura.

“Castelao maxistral” é “Castelao, maxistral”, mestre de tantos maxisterios!

Boa proba disto é esoutra exposición simultánea no tempo que está a se desenvolver en San Domingos de Bonaval, artellada coa brillante oratoria que sostén o discurso “Alba de Gloria” que Castelao pronunciou en Buenos Aires o 25 de xullo de 1947.

Unha exposición que, impulsada polo Consello da Cultura Galega e comisariada por Manuel Gago, recolle dun xeito gráfico e audiovisual esclarecedor os fíos –e fitos– da historia galega precisos para reconstruír a memoria da “Santa Compaña de inmortaes galegos”.

Desde a reprodución da correspondencia do exiliado Castelao con Eduardo Blanco Amor, Rodolfo Prada, Emilio Pita ou Lois Tobío; a escoita da voz de Castelao no fonospostal enviada para difundir en Montevideo na estrea d´Os vellos non deben de namorarse; os audios discursivos de Ramón Otero Pedrayo ou Ramón Suárez Picallo; a recreación dos persoeiros históricos ilustres que deu Galiza para o noso imaxinario histórico colectivo, desde Prisciliano ao chorado amigo e compañeiro Alexandre Bóveda; até a recreación virtual que nos achega á emocionalidade intensa do que ía ser o derradeiro discurso público do autor para nos interpelar e brindar, co propio Castelao, porque “afortunadamente, Galiza conta, para a súa eternidade, con algo máis que unha Hestoria fanada, conta c-unha Tradición de valor imponderabel, que eso é o que importa para gañar o futuro”.

Para gañarmos o futuro, este sol de xaneiro si ten compañeiro!

Unha historia única

Artigo publicado no Sermos Galiza en papel o 26 de xullo de 2018.

Medio cento de anos, moito máis de media vida despois, é tempo persoal de revis(it)ar o longo relato dos días para o puntuar con vírgulas, reticencias, dous puntos, puntos e seguido e puntos e á parte.

Tamén son horas de anotar lustros de pensamentos e actuacións entre parénteses, aspas, trazos, admiracións e sempre interrogacións.

Andamos o camiño biográfico entre turbias lendas vellas que non queren nin lembrar e brillantes activistas da vida cotiá. Mais sabemos que, como unha illa no medio do mar, cómpre repensármonos para fixar unha aprendizaxe moito máis completa de quen somos, como antídoto fronte á desmemoria.

Entre palabras e silencios. Entre fendas e físgoas. Entre conviccións e dúbidas. Entre brancos e negros. Entre derrotas e confortos. Entre perdas e (re)encontros. Entre desafíos e desafectos. Entre risos e choros. Entre centro e marxes. Entre incertezas e superacións. Entre decepcións e emocións. Entre saudades e esperanzas. Entre renuncias e acordos. Entre utopías e compromisos…

A vida en tránsito. Mentres, o pulso continúa a someter o punto e final da esfera.

Mais este aniversario biográfico persoal cadra este ano cunha outra data referente colectiva para quen estimamos Galiza con ollada nacional: os 50 anos da celebración do Día da Patria Galega este pasado 25 de xullo. Feliz fortuna azarosa coincidente para quen somos de xullo do 68!

O Día da Patria Galega semella ser esoutra data de fin de ano, emocional cando menos, de peche de ciclo para nos renovarmos en pasos novos que continúen a asentar o camiño da historia (incompleta) que herdamos.

O camiño é tránsito consciente desde o coñecemento do pasado, sabedoría do presente, planificación de futuro, mais tamén é unha nostalxia, en definición poética de Manuel María nos seus Camiños de luz e sombra.

Os nosos camiños sempre abriron fronteiras, derrubaron valados e cancelas, promoveron o encontro intercultural retroalimentador, mais tamén expulsaron e aínda expulsan emigrantes e exiliadas en baleiro colectivo oficialmente programado.

E así sempre retorna en presente continuo a eterna ladaíña rosaliana: Este vaise i aquel vaise, todos, todos se van…

Todos os camiños son de ida e volta, son tránsitos para facermos pé contra as areas movedizas da amnesia. Por iso os nosos pasos e ecos conxuntos recuperaron nas vésperas de celebración colectiva do Día da Patria Galega o discurso Alba de Groria, lido por Castelao o 25 de xullo de 1948 no exilio bonaerense, no festival do Centro Galego realizado no Teatro Argentino.

Unha Alba de Groria que tamén é o abrente do noso camiño en común.

Este libro maior dos camiños da nación de todos os tempos diríxenos, cada ano, ao Pico Sacro, espazo epicéntrico, altar da terra-nai, círculo de seixo, que convoca a xénese de moitos dos elementos do noso imaxinario ancestral, mitolóxico, para daren conta da nosa pegada nos tempos e contratempos da historia que fica perenne a través da nosa conciencia retrovisora colectiva, tamén cerna da xénese xacobea e da ocupación da nosa tradicional identidade pagá pola cristiá.

Percorremos un camiño colectivo atemporal, unha metonimia dos nosos persoais camiños vitais cara á irmandade do Día da Patria Galega, a construírmos da man a cultura galega como unha voz propia no mundo, galaica historia interminábel, irrepetíbel, que percorre os versos de Luz Pozo Garza no seu Códice Calixtino:

Os vieiros que me levan
persisten na acordanza dunha historia
única.

Puntual e simbolicamente no Pico Sacro, nas rúas compostelás e na Quintana, así como no (con)vivir diario, as nosas voces en coro, como lances xubilosos, serán os ollos da noite para acordar a alborada de gloria precisa para a nación, porque, con Castelao, acreditamos en que

“Afortunadamente, Galiza conta, para a súa eternidade, con algo máis que unha Hestoria fanada, conta c-unha Tradición de valor imponderábel, que eso é o que importa para gañar o futuro”.

E aquí continuamos, Castelao, traballando de palabra e obra, nunca de omisión, para gañar o futuro.

Que o noso camiño siga a ser ben longo!

Non lemos a outros: lémonos neles

Artigo publicado na versión en papel do Sermos Galiza, en xaneiro de 2016.

Facemos pé nesta cita do escritor José Emilio Pacheco para colocar en escena algúns nomes que debemos converter en protagonistas no negativo que se revele cando o ano 2016 chegue á fin.

Acúsasenos, ás veces, de enfocar con insistencia o retrovisor cara ao pasado, de recoñecer persoas, colectivos e acontecementos que apenas poden aspirar a ser un simple pretérito perfecto, de nos ancorarmos na parálise idólatra dos símbolos mortos, de cultivarmos a memoria como resistencia inmobilista que impide enfocar o futuro que, per se, ten que ser estrañamente moderno.

Este bisesto 2016 –un día máis para celebrar!- achegaranos fortalezas e oportunidades para ler unha sabia e sabedora artesa de palabras amasadas noutrora que o tempo axudou a levedar consistentemente. E tamén para nos preguntar, con José Ángel Valente, E non se acaba nunca esta viaxe / polas palabras?

Desde o ideario político-cultural, concretado tamén en aposta renovadora literaria, das Irmandades da Fala até Castelao e Manuel María, leremos e lerémonos coa perspectiva de múltiples retratos de noso e tamén alleos a través dun demorado e complexo século XX, coas súas luces e sombras, soños e frustracións, vitorias e fracasos.

Quen contabilizou / as bibliotecas dos barcos afundidos? Pregunta Gioconda Belli.

Ignorar o que pensaron e escribiron, antes do noso presente de vida, contribúe a prolongar as noites sen alba, perder a conta de nós e afundir para sempre, ao renunciar ao emprego do retrovisor como medio indispensábel para, na nosa viaxe como pobo culto, iniciarmos unha manobra segura de adiantamento.

Declaración non institucional

Artigo publicado na versión dixital de Sermos Galiza o 2 de febreiro de 2015. A versión orixinal pódese consultar aquí.

O pasado 30 de xaneiro foi unha data para a multiconmemoración.

Por unha banda, a xornada lectiva vivía o Día Escolar da Paz e Non Violencia nunha data que quere ser homenaxe renovada a Mahatma Ghandi, defensor dun ideario de paz, tolerancia, solidariedade, respecto polos dereitos humanos e xustiza social que aínda hoxe, 67 anos após o seu asasinato, precisamos para nos protexer da agresión do actual poder depredador:

En canto alguén comprende que obedecer leis inxustas é contrario á súa dignidade de home, ningunha tiranía pode dominalo.

Pola outra, celebrabamos o 129 aniversario do nacemento de Castelao, rememorado no sitio web da RAG como todo un símbolo do nacionalismo galego, un loitador no exilio, que reflectiu na súa obra literaria e pictórica o fondo compromiso que o unía á súa terra, Galicia, ao tempo que aproveita a ocasión esta institución para nos ofrecer un dosier de prensa da repercusión mediática do Día das Letras Galegas de 1964, dedicado precisamente a Castelao.

Cadrando con esta efemérede, dentro do calendario do libro e da lectura instituído anualmente pola Consellaría de Cultura e Educación, enxalzouse o Día da Ilustración en Galicia.

Mais tamén foi xornada para lle darnos a benvida ás palabras para unha realidade que non quixeramos de urxencia.

Referímonos á declaración institucional da Real Academia Galega presentada ao pobo galego co simbólico titular: O galego dá vida, pola vida do Galego e escenificada nas voces da maioría da directiva desta institución e académicas de moi relevante prestixio dentro do ámbito investigador lingüístico e da creación literaria, con recoñecemento internacional.

Unha declaración institucional que di nacer do respecto por un idioma con historia propia, da confianza no amor e na lei que a inmensa maioría das xentes do país lle teñen e da alarma creada en amplos sectores sociais ante os últimos datos do IGE, que viñan ratificar en cifras a experiencia contrastada sobre o retroceso no uso do galego, nomeadamente nas novas xeracións, que fan perigar o seu futuro, mesmo para quen sexa de seu optimista.

E aínda que é ben certo que todas somos corresponsábeis activas e protagonistas principais desta páxina da historia da normalización lingüística que estamos a escribir para as que han vir, correspóndelle á Xunta de Galicia tomar a iniciativa e liderar o esforzo social para seguirmos avanzando.

Reincide o decálogo da RAG, como os comunicados e declaracións que nestes últimos tempos se fixeron públicos, no epicentro orixinario do desconcerto, na cerna xeradora da fenda lingüística programada desde complexos e prexuízos ultrapasados de moda: o goberno galego, quen, na lectura á inversa deste pronunciamento, resulta ser irresponsábel, descohesionador, descoidado coa infancia e mocidade, ignorante a respecto dos seus principios e deberes e irrespectuoso cos marcos lingüísticos superiores europeos.

O galego dá vida, pola vida do Galego é xa un chamado social para todas as persoas que queiran amosar o seu amor por este ben público e por todas as xeracións que nolo legaron para o seu continuo crecemento san e próspero.

Polas fillas dos nosos fillos. Queremos Galego! resoa como un eco de alianza cívica desde hai semanas cara o próximo punto de encontro no amor pola lingua, o domingo 8 de febreiro, para o fecundar nas crianzas que queremos lonxe da ignorancia do que é de seu.

A inmediata resposta gobernativa de quen se sabe principal destinatario desta declaración institucional, a Xunta de Galiza, a través do seu portal educativo-cultural virtual, que, segundo definición do dicionario da RAG, é en potencia pero non na realidade, xa recorda á sociedade que está a facer todo o posíbel e ademais ben, polo que non hai lugar para a autocrítica, mais si para o tirón de orellas a quen teimamos en non ver os datos positivos nin as melloras no coñecemento, na actitude e na percepción do uso do galego na sociedade.

E xa que a contrarresposta require de sentido común e de todos os sentidos corporais que nos identifican como ser humano intelixente, imos botar man da sempre sabia tradición popular, que demostra que a lingua é moito máis que un código de signos ou unha combinación de regras morfolóxicas e sintácticas, para traer ao presente deste inminente febreiro rosaliano algún refrán clarificador: Non hai peor xordo que o que non quere oír; A palabras tolas, orellas xordas; Ollos que non ven, corazón que non padece; O que escoita e asexa, oe e ve cousas que despois lle pesan; Quen di o que non debe, oe o que non quere; A dúbida é o comezo da sabedoría.

E xa que Castelao e Ghandi nos introduciron neste novo encontro lector, despidámonos coas palabras do seu pensamento exemplar:

Que diríamos se o Estado mandase derrubar o Pórtico da Gloria? Pois eu digo que o noso idioma é unha obra de arte mil veces superior á obra do mestre Mateo. Creouna o xenio inviolable do noso pobo e labrouna o amor, a dor e a ledicia de moitísimas xeracións.

Un covarde non é capaz de amosar amor; facelo está reservado para os máis valentes.

Sexamos valentes na nosa resposta de amor polo galego!